Van steentijd tot Nokia; de geschiedenis van Finland.
Lees hier een bespreking over dit eerste Nederlanstalige geschiedenisboek over Finland.
Peter Starmans bespreekt in dit artikel het boek van Arnold Pieterse over de Finse geschiedenis: “En toch, ondanks deze woorden van kritiek wil ik hier graag en nogmaals herhalen, dat het goed is dat er nu voor het eerst in het Nederlands een breder overzicht is geschreven over de Finse geschiedenis ‘van het begin tot nu toe’ op een heldere, duidelijk en zeer goed leesbare manier. ”
Van steentijd tot Nokia
Geschiedenis van Finland
Eerste geschiedenisboek over Finland vanuit Nederlands perspectief!
De achterflap van de pocket begint dus zo:
“De geschiedenis van Finland voor het eerst uitgebreid beschreven in het Nederlands! Finlandkenner Arnold Pieterse presenteert in dit boek de Finse geschiedenis van de prehistorie tot de tegenwoordige tijd. Fragmenten waarin markante historische personen en/of gebeurtenissen nader worden uitgelicht illustreren de tekst.
Finland is meer dan 600 jaar deel van Zweden geweest, in 1809 werd het een autonoom groothertogdom onder de Russische tsaar en sinds 1917 is het onafhankelijk. Maar hoe is dit allemaal in zijn werk gegaan? En hoe groeide Finland uit tot een van de modernste staten ter wereld?”
Arnold Pieterse heeft inderdaad een vrij uitgebreid en goed geschreven boek gemaakt over de geschiedenis van Finland tot nu toe. “Vanuit Nederlands perspectief” lijkt me echter een beetje teveel gezegd, maar in ieder geval hebben we hier een kijk op de Finse historie van een Nederlandse Finlandkenner, die anders en gedeeltelijk objectiever tegen de Finse geschiedenis aan kan kijken dan een Fin zelf wellicht. En hij kijkt er ook anders tegenaan dan een Engelsman, een Fransman of een Duitser. Accoord. Vanuit laatst genoemde perspectieven zijn er – zeker in het Engels en het Duits – al boeken genoeg verschenen. We kunnen er Arnold alleen maar dankbaar voor zijn, dat hij ons nu eindelijk eens iets in het Nederlands voorschotelt, vlot geschreven en als samenvatting vanuit historisch-politiek standpunt grotendeels verantwoord en helder. Vandaar is het zonder meer de moeite waard, dit boek nauwgezet te lezen en zo een enigszins verantwoord beeld ervan te krijgen hoe de golven van de historie over Finland heengespoeld zijn. Deze bufferstaat, geklemd of gelegen toch tussen de grootmachten Zweden en Rusland in, die dan uiteindelijk onafhankelijk geworden is en (min of meer) zelfstandig zijn eigen geschiedenis in handen heeft mogen nemen.
Vanaf de komst van de eerste Zweedse migranten (ridders, soldaten, avonturiers en priesters) rond 1150 tot aan 1809/12, toen Finland bij het Russische rijk werd ingelijfd, kwamen de golven van invloed op het Finse gebied vooral vanuit het westen, dus door Zweden en Denemarken – het centrum van het heersende westrijk van de Oostzee tot rond 1500 – en zeker ook via Noord-Duitsland en de Baltische kuststreken, de kerngebieden van de Hanze.
Na 1500 werd de invloed vanuit Denemarken wezenlijk zwakker en kwam Zweden als zelfstandig koninkrijk onder o.a. de Wasa’s naar voren – en wat de zeehandel betreft ook bijvoorbeeld Holland. Van het begin af aan (vanaf 1150 dus) werd de kerkelijke organisatie in Finland veelal parallel met de staatkundige en economische organisatie vanuit Kopenhagen, later Stockholm zeer autoritair bepaald en legden zo West-Finland, Zuidwest-Finland en meer en meer ook Zuidoost-Finland een structuur van bovenaf op. Het wat ongrijpbare, zwaar beboste en bemeerde Middenfinland werd pas langzaamaan en beetje bij beetje op de natuur en de daar wonende mensen ‘veroverd’.
Bij de laatste gebiedsaanduiding ‘Zuidoost-Finland’ is het al duidelijk, dat we de Finse zaken niet alleen vanuit het westen, maar zeer zeker ook vanuit het oosten moeten bekijken, want Novgorod en later Moskou en nog later Petersburg hadden van meet af aan ook grote interesse voor Finland. In (vooral Oost-)Finland botsten daarom de kerkelijke en staatkundige belangen van oost en west nogal eens op elkaar. Met oorlog en alle ellende van dien. Dat geeft wel de positie van het Finse grondgebied weer als bumper (of buffer = stootkussen!) tussen twee grootmachten in, en wel grootmachten, die juist in Finland regelmatig – keer op keer en keihard – op elkaar botsten en het land en het volk van deze bufferstaat veel leed hebben berokkend. Zich over het land ontfermen, het beschermen en de mensen bij hun ontwikkeling verderhelpen, is mooi gezegd of gedacht, maar komt jammergenoeg vaak weinig overeen met de brutale realiteit van de overheersing. Nu niet en toen niet! Over de ups en downs van het Finse volk had ik in de tekst eigenlijk graag wat meer willen lezen!
De Finse prehistorie van vóór 1150 – wat Zweedse of Latijnse schriftelijke bronnen betreft – en zelfs die van vóór 1500 – wat Finse bronnen betreft – wordt gelukkig in dit boek maar kort behandeld, al is het wel zeker, dat de bewoning van Finland veel ouder is dan 1150 en dat de Vikingen bijvoorbeeld zeer zeker via de zuidkust van Finland – nawijsbaar zijn ze bijvoorbeeld in Wiborg – handel met het nabije en verre oosten gedreven hebben. Gelukkig gaat Arnold ook niet te diep in op de herkomst van het Finse volk en de Finse taal, want daarover wordt tussen vakgeleerden nog steeds fel gestreden en het is dan wel goed dat de historische buitenstaander voorzichtig is.
De directe invloedgolf vanuit Rusland begint concreet al rond Wiborg in 1710 en wat heel verder Finland betreft rond 1810. Deze overwelvende golf duurde dan tot 1917, toen het ‘Oude en Nieuwe Finland’ grotendeels zelfstandig werd en gelukkig ook bleef. Tot nu toe dus, van Steentijd tot Nokia, van een primitief dunbevolkt gebied met boeren, vissers en houthakkers tot een hoogmoderne en technologisch verontwikkelde EU-staat.
De behandeling van de golvende politieke bewegingen tussen 1150 en 2000 is nu in dit boek – zoals al gezegd – geslaagd en helder gebracht. Dank daarvoor Arnold.
Een paar opmerkingen mijnerzijds kunnen misschien helpen, te weten waar de grenzen van deze pocket liggen.
De volksstem mis ik wel wat, het zogenoemde sociale element. Het gaat vaak over koningen, tsaren, hertogen, generaals en soldaten, over kartano-(grootgrond)bezitters en rijke kooplui, maar het gewone Finse volk, de gewone man, de boertjes en buitenlui, de torpparit en pikuporvarit en de kleine luiden in de steden, waar blijven die? Wat hebben die geleden en hoe hebben ze gereageerd? Soms opstandig, soms onderdanig, soms fel en soms meegaand. Daar had ik graag wat meer over gehoord. De politieke gebeurtenissen (ook ruzies en oorlogen) waren vaak van bovenaf of buitenaf doorgevoerde Zweedse of Russische Finlandpolitiek. Maar de heersende klasse had ook echt Finse onderdanen, die een Fins dialect spraken en in een Finse traditie opgevoed waren. Hoe leefden en reageerden die mensen en mensengroepen?
Het gebied Finland is ook – en militair-politiek gezien zelfs vaak – met name de oostelijke streken van het land geweest, vooral dan Karelië en Savo. Bij Arnold wordt bijvoorbeeld wel apart en uitvoerig Helsinki behandeld, maar deze stad werd eigenlijk pas na 1800 belangrijk voor heel Finland, ervóór was het klein en onbetekenend, ook al was het door koning Gustav I Vasa persoonlijk in 1555 in het leven geroepen. Ik zou ook wel graag wat meer en samenvattende berichten gezien hebben over de stad Turku (toch rond 650 jaar de belangrijkste stad in Finland!) en bijvoorbeeld over de stad Wiborg (militair en vanuit het standpunt van de handel lange tijden minstens even belangrijk dan Turku en zeker dan Helsinki), wellicht ook over de burcht Savonlinna en het stadje Lappeenranta en misschien zelfs over steden als Tampere en Lahti als belangrijke Finse industrieplaatsen. Dus mijn bezwaar tegen de tekst is hier vooral de te sterke beperking tot Helsinki, ook al is het moeilijk binnen een klein raam veel meer te behandelen.
Arnold zei me overigens zelf, dat hij dát in zijn boek heeft behandeld wat hem in de loop van zijn kennismaking met Finland is gaan interesseren en dat is uiteraard zijn goed recht. Ik denk dus ook dat hij dit boek niet ziet als een nu al afgewogen en volledig uitgewerkt geschiedkundig overzicht van de hele Finse geschiedenis, maar als een eerste poging ertoe. En dat kan ik alleen maar positief benoemen. Als zodanig ben ik het helemaal met hem en zijn boek eens.
Jammer is het voorts dat er geen illustraties in het boek zijn. Maar dat wilde de uitgever om financiële redenen niet, Arnold had er uiteraard juist wel op gehoopt. Maar hij moest buigen voor de wens en het budget van de uitgever, jammer misschien maar waar en realistisch. Een beeld zegt echter vaak meer dan vele woorden, vandaar mijn illustratieve wens.
De kaarten bij de respectievelijke periodes zijn verder wat mager en niet echt verhelderend. Iedere periode heeft zijn eigen grenzen, zijn eigen gebieden en zijn eigen steden van belang. Die had ik er telkens graag op gezien. Maar ook hier is de verklaring gewoon het kleine budget van de uitgever, zei Arnold me. Telkens de kaart grondig veranderen kost geld. En de uitgever kon niet veel investeren in dit boek vanwege eigen financiële problemen, vandaar. Ter verklaring ook schrijft Arnold me: “De uitgever, KIT Press, heeft er toch maar voor gezorgd dat het boek kon worden uitgegeven, alle andere uitgevers die ik heb benaderd, zagen er geen brood in.” Dit kan ik – ook van de kant van de uitgever – alleen maar billijken en accepteren. Maar daarbij blijft mijn opmerking wat de kaarten betreft wel staan als wens. Bij een herdruk bijvoorbeeld?
Tot slot had ik graag een kritische en de genoemde werken besprekende bibliografie gezien met wat boeken en artikelen die voor de Nederlandse lezer eventueel bereikbaar zijn. De gegeven bibliografie is wat chaotisch en willekeurig. In het Duits en Engels bijvoorbeeld is er meer aan te geven als hier wordt gedaan.
En toch, ondanks deze woorden van kritiek wil ik hier graag en nogmaals herhalen, dat het goed is dat er nu voor het eerst in het Nederlands een breder overzicht is geschreven over de Finse geschiedenis ‘van het begin tot nu toe’ op een heldere, duidelijk en zeer goed leesbare manier. Dank hiervoor, mijn beste Arnold.
6 januari 2007, Peter Starmans, lehtori
Van steentijd tot Nokia De geschiedenis van Finland
A Pieterse
ISBN 9068326287 | Paperback | 272 p. | 2006 | € 24.50 |
