Wie zijn wij eigenlijk: Nederlanders, Nederlanders in het buitenland, Nederlanders in Finland, halve Finnen (gedeeltelijk door de wederhelft, met wie je samenleeft)? Het zijn allemaal moeilijke woorden of uitdrukkingen, met vragen van hier tot ginder.

De laatste tijd ben ik vaak aan het nadenken over wie we nou eigenlijk zijn, en vooral ook wat het verschil is tussen een Nederlander die verbonden is met een Fin of een Finse, of iemand die in dit land zijn/haar plaats of zijn/haar werk gevonden heeft, en de Finnen om hen heen.

Ik ben tot aan mijn pensioen jarenlang werkzaam geweest als lector aan de universiteit voor Nederlandse Taal en Cultuur. Maar wat betekent Nederland of Nederlands hier? Wat betekent hier Taal en wat Cultuur?

Het gaat uiteraard wel over de Nederlandse taal, maar die wordt behalve in Nederland ook in Vlaanderen gesproken, en ook in Suriname, Curaçao en zelfs in Zuid-Afrika, al is dat wel een zelfstandige taal geworden, een dochtertaal van het Nederlands. En ga zo maar door. En toch … telkens gaat het ook om iets anders, om een variant van dezelfde taal. Dus die taal in Nederland is niet een algemene, overal op dezelfde manier gebruikte en gesproken taal, maar vaak met Hollandse, Groningse of Limburgse invloed in uitspraak en idioom en ga hier maar door: wat heeft dat met ons eigen ik te maken?

Mijn moeder is geboren in Groningen (haar familie kwam oorspronkelijk uit het Duitse Westfalen), mijn vader is geboren in Zuid-Limburg, en ik zelf ben na drie zussen en samen met een tweelingbroer geboren in Nijmegen in Gelderland. Ik ben wel opgevoed in Algemeen Nederlands (mijn vader was leraar Nederlands in Nijmegen), maar toch … in Limburg met zijn heerlijke dialect zijn we, toen we jong waren, vaak lang op vakantie geweest; in Groningen heb ik een paar jaar germanistiek gestudeerd en in Nijmegen (na Tübingen) ben ik afgestudeerd, voordat ik naar Finland ging, om daar als docent talen (Duits en Nederlands) te werken en om een gezin te stichten en onderhouden. In Nijmegen heb ik lesgegeven, in het Duits (omdat ik germanist ben) en ook in Arnhem. Daarna heb ik in Finland lesgegeven, mijn hele leven lang tot aan mijn pensioen, eerst vooral in het Duits aan zakenlieden in opleiding of in de export en later dan vooral in het Nederlands aan studenten van de uni. Daar ben ik dan uiteindelijk officieel lector geworden voor Nederlands Taal en Cultuur. Het is me nogal niet wat, een mengelmoes van van alles en nog wat.

En dan die Nederlandse Cultuur! Wat houdt dat woord niet allemaal in? Schilderkunst, muziek, architectuur, literatuur, kennis van land en volk (volkskunde), geschiedenis en ook hier weer: ga zo maar door. Natuurlijk heb ik mij vaak beperkt tot de bij de Nederlandse taal behorende literatuur, maar zelfs dat is al een oeverloos gebied. Er is literatuur in Nederland, in Vlaanderen, in Suriname, in Curaҫao, in Zuid-Afrika, er is streekliteratuur, er zijn veel gedichten geschreven, maar ook romans, novelles en meer zakelijke literatuur. Ga dat allemaal maar beheersen en doorgeven aan studenten, die gebrekkig tot behoorlijk Nederlands geleerd hebben en om de een of andere reden interesse in de Nederlandse taal en cultuur hebben.

Mijn eigen identiteit is (in de Nederlandse taal bijvoorbeeld) in Nederland ontstaan, in Nijmegen, de oudste stad van Nederland, aan de prachtige Waal en Ooipolder gelegen, een stad met een duizendjarige historie: Romeins, inheems, Frankisch, Spaans, Frans, Hollands en Nederlands natuurlijk. Mijn middelbare school, het beroemde en strenge jezuïetencollege, het Canisius of het ‘Hok’, aan de Berg en Dalseweg, vlak bij ons huis aan de Frans Halsstraat, stond letterlijk op de legerplaats of kazerne van het Xe Romeinse legioen; mijn leraar voor Latijn was ‘paatje’ van Buchem, tevens directeur van het prachtige Romeinse museum Kam, en dat vlak naast de school; en mijn leraar voor geschiedenis was meneer Brinkhoff, een uitmuntend kenner van de Nijmeegse geschiedenis; en daarover vertelden beiden veel. Mijn vier zonen hier zijn zo Fins als maar zijn kan, ze hebben hier hun werk en hun eigen gezin, maar toch … ze hebben ook wel interesse in Nederland, omdat ze een Nederlandse vader hebben; en toch: ze zijn en denken en voelen en leven in mijn geval op een Finse manier. OK wel, maar de identiteit van hen en indirect dus ook van mij hier in Finland, die al meer dan de helft van mijn leven hier woon en werk en me gelukkig voel, wat stelt dat voor, wat is dat eigenlijk, is die veranderd?

In de NViF zijn er rond de tweehonderd leden, ze komen wel voor het merendeel uit Nederland, maar toch … uit Groningen, uit Holland, uit Limburg, uit Vlaanderen bijvoorbeeld. Is hun identiteit dan te vergelijken met mijn eigen, Nijmeegse identiteit; en dan … die van hun of mijn kinderen, met een Finse moeder of vader? Hebben die dan een Finse of een Nederlandse identiteit of een gemixte? Een moeilijke vraag, waar ik niet zomaar een antwoord op weet. Deze vraag speel ik graag terug naar jullie, leden van de NViF. Wat denken jullie erover?

In augustus waren we een weekje bij familie in Kesälahti in Oost-Karelië (tussen Mikeli en Joensuu) en ook een paar dagen bij vrienden in Asikkala (Vääksy), een kilometer of 25 ten noorden van Lahti. Als we alleen maar aan de natuur denken: Kesälahti ligt tussen twee meren, het Pyhäjärvi en het Puruvesi; Asikkala tussen het Vesijärvi (met de aloude industriestad Lahti) en het Päjänne-järvi (tot aan Jyväskylä). In Kesälahti bevind we ons in Oost-Karelië tegen de Russische grens aan, met enorme naaldbossen en meren; in Asikkala bevindt zich het tussenmeerse Vääksykanaal met zijn sluizen, om voor de houtindustrie en tegenwoordig meer voor het watertoerisme een verbinding tot stand te brengen tussen twee grote meergebieden, uiteraard ook met enorme naaldbossen, dus veel en goed hout voor de industrie. Dat zijn grote verschillen met Nijmegen aan de Waal, op een heuvelrug gelegen, waar het een feest is om in de mooie Nederlandse natuur met haar polders, loofbossen en heuvels de Vierdaagse te lopen (met blaren op de voeten) of te fietsen. Ook mooi, maar zo anders dan in Finland.

In Kesälahti is al jaren geleden in een oude school een drukbezocht en goed verzorgd cultuurcentrum geopend, Sovintola, met iedere zomer weer wisselende tentoonstellingen en lezingen van, over en met kunstenaars, meestal Fins en uit de buurt. Wat heb ik daar dit jaar weer indrukwekkende en aansprekende kunst gezien van maar liefst zes kunstenaars en kunstenaressen. Om maar een paar namen te noemen: Veikko Myller en Reijo Turunen, beelden van de een, aquarellen van de ander. Verder heel mooie Finse ‘volkskunst’ van Raija Puukko, mooi en origineel. Verder van Noora Ketolainen wat ‘primitieve’, leuke en geestige kleine schilderijtjes, Dit alles aansprekend en boeiend, zowel voor Finse als voor Nederlandse ogen. Wonderlijk toch. Hier lijkt de volksidentiteit geen niet begrijpende of andere rol te spelen. Dat vertoonde is goed en persoonlijk, dat begrijpen we best wel, zonder aan ons land te denken, waar we geboren zijn. Heerlijk wel, en dat is in de Finse provincie, in een echt kleine gemeente, ver weg van een grote stad, te vinden! En vele bezoekers komen ernaartoe, graag zelfs, vanwege de mooie Kareelse omgeving en natuur uiteraard, maar ook vanwege zulke universele kunst en cultuur. Fijn zo. Moderne beelden dus (uit onze eigen tijd en meestal klein) van Veikko Myller, een Finse beeldhouwer uit een geslacht dat een eeuw of wat geleden vanuit Duitsland naar Finland is getrokken. Verder heerlijke en originele volkskunst van de kunstenaresse Raija Puukko, een feest voor het oog. Traditioneel gedeeltelijk maar ook origineel. Met zulke kunst kun je je identificeren, waar je ook vandaan komt, of je nu Nederlander of Fin bent, daar resoneert iedere identiteit.

In Asikkala vind je langs het riviertje, de Vääksy-joki, die vroeger fel naar beneden stromend de twee meergebieden verbond en uit mekaar hield, daarlangs is een natuurpad aangelegd, kort maar erg instructief en zo Fins als het maar zijn kan. Bij de ingang staat er een mooi en heel origineel beeld van een plaatselijke sportvrouw, Raija Kauppi, wereldkampioene oriënteringsloop door bossen en velden, een sport die in Scandinavië hoog aangeschreven staat. Verder heb je daar in Asikkala een klein maar uiterst interessant museumpje, met de geschiedenis van de plaatselijke melkfabriek en vooral de geschiedenis van de visserij op de meren in de buurt, niet alleen voor amateurs maar ook voor professionele vissers. En jawel hoor; daar was een groot gedeelte gereserveerd voor vishaken, wereldberoemd geworden door Lauri Rapala, die hier geboren is en juist hier baanbrekend werk verricht heeft door benodigdheden voor amateuristische en professionele visserij te ontwerpen, die efficiënt vissen mogelijk maken . Zijn voorstellen sloegen internationaal aan, of de visser nu in Amerika of Europa of waar ook ter wereld woonde. Ga maar eens op het internet kijken bij deze firma (www.rapala.fi).

In Kesälahti hebben we heerlijke gerookte brasem (savulahna) gegeten, vers uit het Puruvesi; in Asikkala hebben we oversmakelijke rendiersoep (porokeitto) gegeten. Dat kun je in Nederland nauwelijks zo krijgen, maar gelukkig wordt er wel bij de jaarlijkese viering van het Ontzet van Leiden ‘verse’ diepvriesharing aangeboden, lekker vet met veel uitjes, heel graag als Nederlander met de hutspot naar binnen geslokt. Maar zulke haring moet wel in Nederland besteld worden! En toch … het smaakt ons alledrie, de brasem, de rendiersoep en de haring, onafhankelijk van je identiteit. Zo is het maar net!

Maar we zijn en blijven dus bij de vraag naar de identiteit.

Verschillen tussen Nederlanders en Finnen, tussen Nederland en Finland, zijn er zeker en die verschillen zijn soms zelfs groot en hebben toch wel denk ik allerhand met ons eigen ik te maken. Maar de meeste verschillen hebben uiteindelijk (zo is onze ervaring) weinig met onze echte eigenheid te maken, we kunnen zonder problemen in vele soorten natuur leven, in Nederland, in Zuid-Finland, in Karelië en in Lapland; we kunnen allerhand ter plekke traditioneels eten en drinken, we kunnen van Nederlandse en Finse kunst genieten; en dat alles zonder dat daardoor onze identiteit er echt door geschokt wordt of door elkaar heen geschud.

Wat is dan het verschil tussen de mensen in Nederland en Finland? Want verschillen zijn er, dat merken we dagelijks. Ik denk hierbij vooral aan de taal, de Fin-Oegrische taal van Estland en Finland. Die taal is en blijft voor ons (als buitenstaanders?) moeilijk, en we blijven de taal lastig vinden en begrijpen uiteindelijk niet alles, wat er gesproken of geschreven en gedacht wordt in Finland. Maar dit is toch voor de Finnen zelf de moedertaal, daarin wordt hun identiteit wezenlijk geboren!

Ik als talendocent ben er nog steeds niet goed achter gekomen, hoe dat nu eigenlijk zit. Voor een Nederlander zijn binnen de EU de romaanse talen van het zuiden moeilijk, maar leerbaar en integreerbaar, ook voor de Germaanse talen geldt dat overigens, en zelfs voor de Slavische talen, al is het daar wat moeilijker. Denken we maar aan onze moeilijkheid te begrijpen, wat er nu tussen Rusland en de Oekraïne gebeurt. Dat heeft alles met taal, informatie, communicatie en onderling begrip te maken; wij denken en zijn kennelijk anders dan de Russen, of dat nu de elite is of het volk; zelfs denken we anders dan de mensen in de Oekraïne, lijkt me.

Waar komt die identiteit dan vandaan? Waar komen de verschillen vandaan? Gedeeltelijk uit de taal wellicht, maar misschien ook uit de (politieke) historie, misschien ook uit de kunst en zelfs mogelijk ook uit de religie. Met die vraag houd ik me al lang bezig en een oplossing heb ik tot nu toe nog niet gevonden. Maar toch voel ik me in Finland thuis, fijn zo.

Peter Starmans