De trouwe Finlandvaarder Simon van der Woude en zijn 'Barsingerhorn'

Over een schipbreuk (haaksirikko) van ’n Nederlands schip: “Hollannilainen parkkilaiva ‘Barsingenhorn’, kapteeni von der Weiden johtama, salakarille lähtiessään ulapalle Porkkalasta”.

Toen Eero (Rantalaiho, getrouwd met Henriette van der Woude!) in oude kranten zat te snuffelen, zocht hij iets heel anders dan het volgende, maar hij kon toen het eigenlijke niet vinden.Opeens zag hij echter iets staan, dat hem frappeerde.

Een bericht van een schipbreuk (haaksirikko), maar dan een van ’n Nederlands schip: “Hollannilainen parkkilaiva ‘Barsingenhorn’, kapteeni von der Weiden johtama, salakarille lähtiessään ulapalle Porkkalasta”. Een bark dus met de naam ‘Barsingerhorn’ en met een Nederlandse kapitein S. van der Woude. Via de vele niet altijd zo nauwkeurige berichten (holannilainen, Weiden etc) werd het me achteraf wel duidelijk, dat de namen in vele berichten niet zonder meer correct geschreven worden. De vrachtbark ‘Barsingerhorn’, een vrij grote driemaster, was op een onzichtbare onderwaterklip gestoten bij het uitlopen uit de haven van Porkkala. Dit gebeurde tijdens een heftige sneeuwjacht. Gelukkig was de schipbreuk niet zo ernstig en kon het schip met behulp van de loods aan boord op eigen kracht in de haven terugkeren en kon wat later – na gecontroleerd te zijn – toch naar de thuishaven op Texel in Noord-Holland terugvaren. Een bewijs ervan is, dat er geen echt proces verbaal geonden werd, d.w.z. De schade was niet zo groot, dat er een rechtzaak van gekomen zou zijn.

Hé, zei Eero, mijn vrouw Henriette is toch ’n Van der Woude, hoe steekt dat nou in mekaar? En Eero is verder op zoek gegaan. Hij vond toen allerhand korte gegevens in scheepsberichten over dit schip de ‘Barsingerhorn’ met zijn kapitein S. van der Woude (zo correct). Deze gegevens stonden verspreid over bijna twintig jaar in allerhand Finse (finstalige en zweedstalige) kranten, en ze gingen allemaal over vaarten naar de Zuid-Finse kust van het barkschip de ‘Barsingerhorn’, tussen 1871 en 1890.

Zo zie je maar, de sprookjes zijn de wereld nog niet uit! Maar ho maar, waarom zou het een sprookje of een fabeltje zijn? Eero en Henriette spraken er met mij in de loop van de zomer 2006 uitvoerig over en ik zei: stuur me eens een kopie van al die berichten. Die kreeg ik dan en ik had ze tenslotte begin september compleet voorzover nu mogelijk voor me liggen. Maar wat nu? De berichten waren op zich erg kort en nogal droog, overigens zowel in het Fins als in het Zweeds geschreven. Ik las en herlas ze, ik dacht erover na, ik praatte er met Henriette en Eero over en langzaamaan werd het me wel duidelijk, dat hier iets heel interessants in zou kunnen steken. Veel zaken werden bij nauwkeurig lezen tamelijk duidelijk, maar veel bleef toch ook nog in het ongewisse. Het beroerde was bijvoorbeeld, dat we nergens de hele voornaam van S. van der Woude, de gezagvoerder van de driemaster,de ‘Barsingerhorn’, een bark van eind jaren 1850, konden vinden. En dan is het heel moeilijk zoeken in naamarchieven. Henriette zei me, dat haar eigen familie uit Friesland komt en daar komen we inderdaad volgens de vaklui (van het Meertens Instituut) veruit de meeste naammeldingen ‘van der Woude’ tegen. Er komen echter ook veel Van der Woudes in Groningen en Noord-Holland voor, en ook zuidelijker, maar duidelijk snel afnemend in aantal, hoe meer je naar het zuiden komt. Dus waar moeten we zoeken? Het zo vaak genoemde Texel of Nieuwediep verwijst toch wel meer naar Noord-Holland dan naar Groningen of Friesland. En de naam zelf, ‘Barsingerhorn’, is toch ook Noord-Hollands!

 

2. De naam Van der Woude en de uiteindelijk gevonden kapitein

De naam ‘van der Woude’ zelf is wel te verklaren, die heeft een duidelijke en algemene betekenis.

* “De familienaam Van de(r) Woude, eertijds ‘Van den Woude’ met de oorspronkelijke datiefverbuiging van het onzijdig lidwoord, geeft aan dat de eerste voorouders met deze naam op een plek woonden die bekend stond als Het Woud of De Woud(e).”

* “Het woord woud, identiek met Duits wald, komt alleen in Nederlandse plaatsnamen voor, vooral in de noordoostelijke provincies en in Holland. Nogal wat woud-namen duiden aangeplante bossen aan op veen en waterziek terrein. Aan dergelijke bossen herinneren de familienamen Van de Woude / Wolde, Ter Wolde, Woudsma en Woudstra” (Dit zijn 2 citaten uit het bestand van het Meertens-Instituut/Amsterdam)

De kans is dus groot, dat zo’n naam bij meerdere families – verder genealogisch onafhankelijk van elkaar – voorkomen.

Via het internet kreeg ik nu contact met een achterneef van Henriette, Hans van der Woude uit Zuidlaren bij Groningen. Die weet veel meer van genealogie dan ik en was in zijn hartelijke spontaneiteit meteen bereid me te helpen. Geweldig van hem en deze effectieve hulp bracht binnen heel korte tijd, binnen een dikke week zelfs, zeer concrete en heel goede resultaten. Mijn dank en waardering hiervoor!

Ik was door de nauwgezette bestudering van de krantengegevens, die Eero me gegeven had, op eigen houtje al wat verder gekomen met de kennis omtrent het schip, vooral dan wat betreft de thuishavens in Nederland en de doelhavens in Finland. Verder wist ik al iets meer over de lading ervan, maar … vooral de scheeplsading van Nederland naar Finland was voor mij een probleem. Hierover vond ik direct in het materiaal dat mij ter beschikking stond, niet erg veel tot niets precies. Het verslag hierover volgt verderop. Ik dacht nu bij de aangegeven titel ‘kapteeni S. van der Woude’ spontaan en meteen via mijn eigen voornaam Petrus aan de S. van Simon; Henriette zei echter, dat we beter aan een Friese naam konden denken, Sije of Sietse of zoiets. Nou ja, maar Hans haar achterneef was het met haar eens. Omdat hij erg bedreven is in het zoeken in grote archiefbestanden van het internet en elders, vond hij uiteindelijk iemand in Lemmer, ene Salomon van der Woude. Een schipper misschien? Maar die zijn en waren er meerdere met de naam Van der Woude. Maar toch … deze Salomon woonde inderdaad in een havenstad aan de Zuiderzee, aan dat grote beruchte water dat om allerhand redenen in positieve en negatieve verbinding stond met de overkant, met Amsterdam, met Westfriesland, met Texel, met Noord-Holland en zo. Salomon van der Woude kwam aan zijn naam te zien wel uit een Joodse familie, dus het beroep van koopman zou hem niet eens zo vreemd hoeven te staan. Salomon was geboren in 1840, hij was in 1870 dus een jaar of dertig, had dus zeker toen al ruime zee-ervaring kunnen hebben gehad en zou dus zonder meer als kapitein van een grotere bark geweest kunnen zijn. Maar toch … dit alles is slechts speculatie, we weten nog niets van zijn beroep af (een gezinskaart van Salomon van der Woude is in Amsterdam overigens aanwezig). Dus we bleven erg onzeker of dit ‘onze’ man wel was en Hans ging verder in andere archieven snuffelen. En jawel hoor, een dag later kwam het verlossende bericht! Ik heb hem gevonden!!!, schreef Hans aan me. Zijn mail aan mij luidde letterlijk: “Ik heb de schipper gevonden. Het is Simon van der Woude, geb. Muntendam ca. 1839, zoon van Heije Simons van der Woude en Saartje Jans Branbergen. Hij trouwt in Barsingerhorn 14-1-1873 met Anna Cornelia Petronella Bood, geb. in Barsingerhorn ca. 1849, dochter van Cornelis Jacobsz Bood en Christina Kwast. In zijn huwelijksacte staat vermeld dat hij gezagvoerder was, en zijn schoonvader koopman. Dit moet hem zijn!!!” Geweldig, een schot in de roos, veel sneller dan verwacht.

 

Er leefde nu – (heus bewezen via allerhand archieven!) – een zekere Simon van der Woude (jaja, toch een Simon, zoals ik al voorspeld had), geboren op 4 november1839 in Veendam, nauwkeuriger in Muntendam bij Veendam in Groningen. Hij is op 14 januari 1873 in Barsingerhorn in Noord-Holland getrouwd met Anna Bood uit Barsingerhorn, aldaar geboren op 1 januari 1850. Simon had als beroep zeeman, had wellicht ervoor geleerd en had het beroep vooral ook in de praktijk uitgeoefend, van lichtmatroos tot waarschijnlijk stuurman. Simon werd in 1871 scheepskapitein en later in 1873 of 1876 gezagvoerder en uiteindelijk zelfs in 1886 de trotse bezitter van de bark ‘Barsingerhorn’, zoals het schip vanaf mei 1871 herdoopt werd. Simons schoonvader Cornelis Bood was koopman in het dorp Barsingerhorn in Noord-Holland. De boot zelf verkocht Simon in 1893 voor de sloop.

Na deze gegevens gevonden te hebben, moeten we met Hans wel zeggen: “Dit kan niet anders, dit is hem!” Hier hebben we een 100% passende naam, Simon van der Woude, hier hebben we een vrouw die uit Barsingerhorn komt – ‘Barsingerhorn’, de nieuwe naam van de driemaster!; hier hebben we een kapitein, bij wie in het Finse materiaal als thuishaven Texel en later ook Den HelderNieuwediep aangegeven wordt, in Noord-Holland gelegen, niet ver ten noorden van Barsingerhorn in Westfriesland. Uit het huwelijk van Simon en Anna werden zeker de volgende drie kinderen geboren, Sara (1881), Klasina (1884) en Simon (1887) . De kinderen werden allen in Den Helder geboren, zodat het echtpaar Simon en Anna daar in ieder geval na 1880 gewoond heeft. Den Helder ligt tegenover Texel en het Nieuwediep, de haven van Den Helder was de thuishaven was van de ‘Barsingerhorn’ tussen 1871 en 1890. De Rede van Texel – denk maar aan ons VOC-verleden! – was vermoedelijk als haven van aankomst en vertrek voor de Oostzeevaarder(s) gebruikt, de haven van Den Helder/Nieuwediep als thuishaven, waar het barkschip de ‘Barsingerhorn’ bij de kamer van koophandel geregistreerd stond.

Conclusie: we hebben het hier en overal te doen met dezelfde persoon, met Simon Haijes van der Woude, met Simon dus, de zoon van Haije van der Woude, zeeman, die gedurende twintig jaar van 1871 tot 1890 als kapitein van de bark ‘Barsingerhorn’ met vracht op en neer voer van de punt van Noord-Holland naar Zuid-Finland.

 

Een barkschip in het stadhuismuseum van Rauma

3. Het barkschip, de ‘Barsingerhorn’

Ik ben nog vergeten de ‘Barsingerhorn’ voor te stellen.

Het barkschip de ‘Barsingerhorn’ is gebouwd in Capelle aan de Ijssel in 1857, het verwisselde meermaals van bezitter en van naam, en belandde uiteindelijk op 2 mei 1871 in de handen van een Barsingerhornse ondernemer Mulder. Het schip kreeg tezelfdertijd de naam van het thuisstadje ‘Barsingerhorn’ en voer vrijwel meteen onder leiding van kapitein Simon van der Woude naar Ekenäs/Tammisaari in Zuid-Finland. In 1873 wisselde het schip weer eens van bezitter – vermoedelijk van Dirk Spaans uit Barsingerhorn, zoon van burgemeester Jan Spaans – die Simon van der Woude als kapitein van de genoemde bark van Mulder overnam. In 1886 ging de firma failliet en kocht Simon het schip zelf voor de som van 5.575 gulden op (voor die tijd een aanzienlijk bedrag). Daarna voer het schip nog tot 1893 door, waarna het naar de sloper werd gebracht. Als kapiteins van dit grote barkschip worden genoemd de heer Muysson tot 1 mei 1871, en van toen af S. H. van der Woude, onze Simon dus, zoon van Haije, Simon Haijes van der Woude.

Nu weten we over welk schip het gaat. Ik kreeg via Hans, mijn coorespondent, nog het detail, dat het hier een schip betrof van 613 ton. En flinke schuit dus. De twee eerste namen ervan luidden ‘Josepha Louisa’ en ‘Maria Louisa Antoinette’. De ons al zo bekende naam van 1871 tot 1893 was dan ‘Barsingerhorn’. Minder romantisch misschien dan de voorafgaande namen, maar duidelijk verwijzend naar de stad van de kopers en als je wilt naar de stad van de bruid van kapitein Simon.

Heel interessant is overigens ook de route, die Simon met zijn schip in de loop der jaren langs de Zuid-Finse kust nam. De eerste aanloophaven in het voorjaar 1871 was dus Ekenäs/Tammisaari, daarna volgden Porkala/Porkkala in hetzelfde jaar, en in 1872 Helsingfors/Helsinki. Vanaf 1878 zien we de ‘Barsingerhorn’ dan opduiken in Borgå/Porvoo, voorts in Lovisa/Loviisa, in 1880 weer in Helsinki, en ook in Sibbo/Sipoo en Pernå/Pernaja – twee reizen wel in dat jaar – , in 1882 in Kotka. In 1883 maakte Simon opnieuw drie reizen, een naar Pernaja en twee naar Porvoo, in 1884 weer een naar Porvoo, in 1885 gaat het naar Kotka, in 1887 worden drie reizen vermeld, een naar Helsinki en twee naar Wiborg/Viipuri, in 1888 nog een reis naar Sundsvall aan de Zweedse kust en tenslotte ging de laatste reis in 1890 naar Räfsö. Naar de ligging van de laatste twee plaatsen heb ik wel even moeten zoeken, maar uiteindelijk heb ik bij Porkkala het eiland Räfsö gevonden, dus het schip voer – zoals in 1871 – naar Porkkala. Zo heeft Simon van der Woude met zijn bark, de ‘Barsingerhorn’, in de loop van krap 20 jaar de hele zuidkust van west naar oost naar west genomen en is toen na de ronde perfect te hebben afgemaakt naar het uitgangspunt Porkkala teruggekeerd, daar waar het schip in de herfst van 1871 schipbreuk had geleden en vanwaar het 1890 naar huis in Noord-Holland terugkeerde. Het schip werd toen te oud of moe (ook materiaal kan moe worden) en de in Muntendam geboren Simon was het misschien ook wel geworden – hij was toen al over de vijftig, in die tijd voor een zeeman een respectabele leeftijd! – en de ‘Barsingerhorn’ is al in 1893 naar de sloper gebracht. Omdat een reis gemiddeld een kleine maand of twee duurde, meestal in het voorjaar werd gemaakt –(het mooiste jaargetijde in Finland)– en als er een tweede reis gemaakt werd ook begin herfst –(ook wel een vaak erg mooi jaargetijde in Finland)– moet Simon toch wel in de lange tijd, dat het schip in een Finse haven lossen en laden moest, in de loop der jaren het een en ander van Zuid-Finland gezien en gedaan hebben. Veel van deze activiteit is uiteraard nu niet meer te concretiseren!

 

4. De schipbreuk

Misschien is het interessant mijn verhaal van de schipbreuk in 1871 eens weer te geven met de woorden, die ik Hans van der Woude – mijn trouwe mailcorrespondent en kundig helper bij archiefvragen – heb toegestuurd:

(mail van Petrus aan Hans, 14 september 2006)

“Toen het schip, de ‘Barsingerhorn’, november 1871 bijna echt schipbreuk had geleden, begon het toch vrijwel onverwijld aan de terugweg naar Holland. De ‘Barsingerhorn’ was onder kapitein S. van der Woude al vroeger in het jaar in Ekenäs =Tammisaari geweest.

Deze tweede reis van hetzelfde jaar is in het – wat het weer betreft – altijd gevaarlijke najaar naar Porkala /Porkkala gegaan, de ‘Barsingerhorn’ heeft daar een volle lading zaaghout ingenomen, maar liep toen vast op een (ook bij ervaren loodsen) onbekende onderwaterklip in de smalle uitgang door de scheren heen naar open zee. Het was toen op 9 november 1871 erg koud en stormachtig, ze hadden weinig zicht bij een felle sneeuwjacht. Het schip liep op die klip vast, kreeg echter geen gat in de bodem, kon een gedeelte van z’n houtlast ter plekke in het water lossen, kwam zo uiteindelijk vrij en keerde op eigen kracht terug naar de haven van Porkkala.

Daar is de ‘Barsingerhorn’ vrijwel zeker wat grondiger nagekeken en is toen – ofschoon hier geen krantenbericht van bestaat – met z’n houtlading nog voor de echte winter terug naar de Rede van Texel gevaren. Met een gedeeltelijk nieuwe lading? Misschien wel, misschien niet, maar de 400 ruw gezaagde planken of maststammen die uit het schip het onrustige water in gegooid waren om de boot vrij te maken, konden wellicht later toch ‘gered’ of geborgen worden, want de plaats ter plekke buitengaats was smal en dichtbij. Nou ok, zo of zo, de ‘Barsingerhorn’ kon verder zonder ernstige vaarproblemen naar Holland terugkeren.

Van de aankomst thuis in 1871 op Texel – (of vlak bij het plaatsje Barsingerhorn in de gemeente Niedorp, want in 1871 wordt dit stadje uitdrukkelijk nog als thuishaven aangegeven!) – wordt verder jammergenoeg niets in de kranten vermeld, maar de ‘Barsingerhorn’ maakte al voorjaar 1872 een nieuwe en nu wel correct vermelde reis naar en van Helsingfors – correct dus wat de uitklaring ervan met een aangegeven bestemming van Finland naar Holland betreft. Daarom mijn veronderstelling met bovenvermelde reden, dat de bark nog in 1871 naar Nederland is teruggekeerd. Van Helsinki keert het – zo staat gemeld – naar Holland terug ‘med sågstock’, dus met een lading gezaagd hout.

Dit soort lading wordt keer op keer gedurende de twintig Finse jaren van Simon van der Woude in de berichtgeving gemeld.

Die uitdrukking ‘gezaagd hout’ kan twee dingen betekenen: afgezaagde rechte boomstammen voor scheepsmasten of ruwgezaagde houten planken voor de scheepsbouw. De lading was vrijwel zeker voor een Hollandse scheepswerf bedoeld, de naam Zaandam valt zelfs in een van de latere berichten. Zaandam, het centrum van scheepsbouw tegenover Amsterdam. En Zaandam had al vanaf vroeger tijden regelmatig scheepsvaartverbindingen met Finland, bijvoorbeeld met Hamina en Helsingfors aan de zuidoostkust of met Rauma aan de westkust van Finland.

 

Dit, mijn beste Hans, is het wat het uitgebreider verhaal van de schipbreuk 1871.

 

Er was overigens tijdens het ongeval een ervaren Finse loods aan boord, de olterman/ålderman Maurits Magnus Merus met name, vermoedelijk zweedstalig. (‘oltermanni = ammattikunnan vanhin, ammatinvanhin, de oudste van het loodsgilde). De goed ontwikkelde Finse loodsendienst van toen heeft dit averij-geval meteen erg serieus genomen, ze hebben de onbekende probleemklip nauwkeurig gesitueerd en geregistreerd, zodat zoiets niet een tweede keer zou kunnen voorkomen. Voorzover ik weet is het ook geen tweede keer voorgekomen!

Je ziet, Hans, dit is al een klein, maar wel waar verhaal. Geen fantasieproduct of droomvertelling.

De reis met averij van herfst 1871 was overigens – zoals al vermeld – pas de tweede reis van kapitein Simon van der Woude met zijn in het voorjaar 1871 als ‘Barsingerhorn’ herdoopte schip naar Finland. De eerste reis ging naar Ekenäs/Tammisaari en de tweede naar Porkala/Porkkala! De derde naar Helsingfors/Helsinki in 1872. De reis die erop volgde, vond pas in 1878 plaats en van toen af ging het regelmatig tot 1890 richting Zuid-Finland. Of kapitein van der Woude tussen 1873 en 1877 naar Finland gevaren is, weten we niet, in de berichtgeving is daar verder niets over te vinden. Dus waarschijnlijk niet, wellicht naar elders?”

 

een prachtige scheepskist in het stadsmuseum van Rauma

 

Opmerkingen:

•In een procesverbaal, opgenomen uit de mond van Simon van der Woude, kofferdikapteenen /kofferikapteeni (= kapitein van de koopvaardij), staan nog wat verrassende preciseringen! We hebben lang gezocht naar de voornaam van de kapitein, hier staat hij voor de eerste keer voluit in een handgeschreven zweedstalige tekst vernoemd. Het betreft hier het proces verbaal 118 uit 1871, opgemaakt met de kapitein en te boek staand in Helsinki in het stadsarchief.

•In het rijksarchief van Helsinki wordt voorts vermeld, dat de nauwkeurige plaats van het ongeval bij Träskö was, een eilandje voor (de rede van / het schiereiland van) Porkkala.

•Verder wordt er in het proces verbaal nog vermeld, dat het schip (op de heenweg met ballast en) voor de terugweg met zaaghout (sågstock) geladen was bij het laadstation Pikkala, liggend in de regio Porkkala binnen het douanebereik van de tolkamer van Helsingfors/Helsinki, en dat het schip toen op 6 november naar de rede van Porkkala gevaren is en met de ‘lotsåldermannen’ Merus op 9 november de reis voortzette en toen op een onderwaterklip is gestoten. Dat gebeurde om half twee in de namiddag en ze konden het schip slechts weer vlot krijgen door ¼ deel van de last overboord te zetten. Het schip kwam vervolgens terug naar de rede van Porkkala op 10 november om twee uur in de namiddag, waarna kapitein van der Woude het proces verbaal heeft laten opmaken.

•(deze gegevens heb ik via correspondent Eero gekregen, met een digifoto van het handgeschreven oorspronkelijke document erbij).

5. De lading van het schip de ‘Barsingerhorn’

Dat was dus mijn eerste samenvatting van de schipbreuk met later toegevoegd commentaar.

Als opmerking zou ik hieraan nu willen toevoegen, dat de lading van Finland naar Holland meestal wel uit ruwhouten in Finland gezaagde planken bestaan heeft. Al vanaf ‘gouden’ zeevaarttijden waren er – met Nederlands know how en waarschijnlijk ook Nederlands geld en onder leiding van Nederlandse bouwmeesters – aan de zuidkust van Finland zaagmolens gebouwd, om de lading van de vrachtschepen te effectiveren. Gezaagde planken kunnen uiteraard in veel groter getale goed opgestapeld in schepen getransporteerd worden dan gezaagde stammen. Dat is voorts sneller te behandelen, effectiever en goedkoper te vervoeren, vandaar … En verder … boomstammen voor masten werden uiteraard wel als ruwe stam vervoerd en niet verzaagd. Maar dat is vrijwel zeker niet het hoofdproduct van de ‘Barsingerhorn’ geweest. Dat waren zonder meer ruw gezaagde houten planken, bestemd voor de scheepsbouw in Noord-Holland.

Interessant is hier weer een opmerking die de vader van de buurman van de al genoemde correspondent Hans tegen hem bij hun gesprek over deze zaak maakte:

“Petrus, vanavond trof ik de vader van mijn buurman, die zijn leven lang op het scheepsbevrachtingskantoor Wagenborg in Delfzijl heeft gewerkt. Hij zoekt in oude geschiedenisboeken. Hij wist mij te vertellen dat de turf tot naar Finland en St. Petersburg werd vervoerd. De schepen kwamen met hout terug.” (mail 13.9.06) en “Petrus, de vader van mijn buurman sprak over gezaagde planken” (mail 14.9.06).

Petrus, vanavond trof ik de vader van mijn buurman, die zijn leven lang op het scheepsbevrachtingskantoor Wagenborg in Delfzijl heeft gewerkt. Hij zoekt in oude geschiedenisboeken. Hij wist mij te vertellen dat de turf tot naar Finland en St. Petersburg werd vervoerd. De schepen kwamen met hout terug.” (mail 13.9.06) en “Petrus, de vader van mijn buurman sprak over gezaagde planken” (mail 14.9.06).

Weer even terzijde.

Planken ‘stapelen’, planken opstapelen op een luchtige buitenplaats nadat ze in de zaagmolen op dikte en maat gezaagd zijn of planken opstapelen in het ruim van een schip, dat is een interessante term, voorwaar! En nieuw toen in de 16e en 17e eeuw, een term uit Zaandam en Amsterdam /Holland overgenomen, een term gesmeed omdat Hollanders altijd effectief dachten en dit uiteraard ook in hun taal hebben geuit.

Mijn oudste zoon Markku gebruikte deze zomer, toen hij van Savo terugkwam waar hij en zijn vrouw Satu met het opbouwen van een oude blokhut bezig zijn, het woord ’taapeli’. Markku en Satu hebben die blokhut van een tante geërfd.Maar nu opeens hoorde ik dat mij opvallende woord uit de mond van mijn eigen zoon: taapeli = houtstapel. Markku had het concreet over de houtstapels van de oude afgebroken blokhut, die eerst ergens anders had gestaan, was afgebroken en nu naar een plaats dichter bij het meer werd vervoerd, maar de planken en balken ervan werden dus vervoerd van stapels hier op stapels daar uiteraard. Goed opgestapeld, zodat ze door de luchttocht gedroogd konden worden en droog konden blijven!

Ik vroeg Markku, waar hij dat woord vandaan had. Hij zei, dat het als bouwterm misschien voor mij wat ouderwets klinkt, maar dat het toch een heel normale bouwterm is. En … in het woordenboek staat het ook zonder meer. En jawel hoor, inderdaad: “taapeli, ristikkäin (kuivumaan) asetettujen lautojen tai muun sahatavaran pino, bijv. lautataapeli!” (taapeli = een stapel planken of ander gezaagd materiaal die kruislings gestapeld zijn om ze te laten drogen, bijvoorbeeld een ‘plankenstapel’, wij zouden zeggen ‘een stapel planken’) Alsjeblieft! Dat woord is dan zeker in de 17e of 18e eeuw via de bouwers van zaagmolens uit Holland of via de vrachtvervoerders à la onze Simon per schip zonder twijfel uit het Nederlands overgenomen! De eerst -s- laten de Finnen uiteraard weg, want twee consonanten aan het begin van een woord lusten ze niet. Niet staapeli dus, maar taapeli!

Interessant nietwaar? Maar dit slechts terzijde gezegd.

Bij het woord ’turf’ van de vader van de buurman zijn we terechtgekomen bij een wat ernstiger probleem, dat ik nog niet bevredigend heb kunnen oplossen.

De vraag is namelijk, wat de ‘Barsingerhorn’ naar Finland eigenlijk vervoerde bij de heenreis naar Finland, als heenlading dus. Want een leeg schip zou a) gevaarlijk kunnen zijn vanwege instabiliteit bij stormweer en b) is het economisch gezien ook niet zonder meer de beste oplossing, lijkt mij als leek. Een leeg schip op transport kost toch alleen maar geld en brengt niks op. Dat kan niet de bedoeling van de reder zijn. En zeker niet als die reder een Hollander is! Wel weten we, dat de heenlading van schepen naar de Oostzee (en ook naar de verre kolonies) al eeuwenlang een probleem was. Voor echt veel kostbaarder Hollandse waren van toen had de Oostzeebevolking het geld nog niet, en de waren daarvandaan naar Amsterdam of zo waren veelal bulkwaar en die namen veel plaats in en waren wat stoffig, nat of vuil. (graan, teer, hout etc.)

Dus nogmaals de vraag: Wat zat er als lading in de bark ‘Barsingerhorn’ op de heenvaart?

In het Finse materiaal komt in dit opzicht alleen maar het woord ‘ballast’ voor. (ballast/barlast/painolasti). Wat heeft dat kunnen zijn?

Van de ene kant is voldoende ballast echt belangrijk voor de stabiliteit van een groter schip. Zware balken of stenen bijvoorbeeld.

Als je me niet gelooft, vraag je dan maar eens af, waarom het wereldberoemde ‘Wasa’-schip in Stockholm meteen na de tewaterlating kapzeisde en zonk? Heel eenvoudig, omdat het geen of niet voldoende ballast aan boord had! Het kon zonder deze ‘painolasti’ (mooi woord, ‘gewichtslast’) niet goed in evenwicht blijven, kiepte om en verdween onder water. Wel fijn voor ons 21ste-eeuwers misschien, maar niet toentertijd voor Koning Gustav II Adolf en zijn militaire staf in de 17e eeuw. Maar goed, nu is de ‘Wasa’ vrijwel het enige grote (overigens door een Nederlandse bouwmeester gebouwde!) zeventiende-eeuwse schip, dat aldus volledig en prachtig bewaard is gebleven voor het nageslacht. Het lag immers goed geconserveerd van 1618 tot 1960 in het rustige diepe water van de tegen weer en wind beschermde haven van Stockholm. Toen pas werd het opgevist, kreeg een eigen museum en is een van de grote trekpleisters van Stockholm geworden en dat terecht.

Finland wil ook zoiets doen met de ‘Vrouw Maria’, mooi zo, maar dit schip is veel kleiner, ligt veel dieper in open water en het bergen ervan wordt dus wel erg duur, zo niet te duur. De Zweden zijn de Finnen dus ook hierbij weer eens te snel af geweest! We moeten maar zien wat eruit wordt, uit de Vrouw Maria dus. Dit echter weer ter zijde. Nu terug naar de ballast.

Van de andere kant kon een goedgebouwd schip en een verstandig schipper een zwaarder soort bulk in plaats van ballast als te verkopen materiaal meenemen. Want voor de terugweg werd er een zware houtlading geladen, dus ballast genoeg door eigen lading! Het voordeel van genoeg ballast op de heenreis was dan, dat het schip zekerder voer omdat het dieper in het water lag, een ander voordeel was verder, dat er met die bulkwaar in de doelhaven wat geld verdiend kon worden. In ons geval heb ik eerst gedacht aan zware balken of stenen, maar dat naar Finland vervoeren zou niet erg economisch zijn. Dat materiaal hebben ze hier al zat! Dus dacht ik aan bakstenen bijvoorbeeld – een vanouds veelgemaakt product in Nederland – want die goede Hollandse bakstenen kunnen toch overal gebruikt worden, waar gebouwd wordt. En waarom zou er eind negentiende eeuw in Finland niet gebouwd zijn? Een andere mogelijkheid, die bij me bovenkwam was inderdaad turf, een goede energiebron, die ook in Finland gebruikt zou kunnen worden. Ik dacht eraan, omdat Simon van der Woude en zijn familie geboortig was uit Muntendam/Veendam in het centrum van de veenstreken van Groningen. Die turf werd daar uiteraard grotendeels gebruikt in de regio, accoord, maar een gedeelte ervan werd ook per binnenschip naar een Zuiderzeehaven vervoerd en vandaar naar Holland gebracht. Dus waarom niet ook naar de ‘Barsingerhorn’ om mee te nemen als verkoopbare ballast? En via Veendam had Simon zijn hele leven lang voeling gehad met de veenstreek en had er waarschijnlijk ook schipperskontakten. In deze opvatting heeft de opmerking van Hans’ buurman me wat betreft deze ballast-mogelijkheid gesterkt.

Maar goed, het probleem heb ik in ons geval niet kunnen oplossen, omdat er nergens een gegeven over bestaat. Ballast vervoerde de bark op de heenweg zeer zeker en wordt ook heel vaak vernoemd in het Fins materiaal. En die ballast zal toch wel vaak iets ‘bulkachtigs’ geweest moeten zijn, waarmee wat geld verdiend kon worden, bijvoorbeeld … bakstenen of turf. Misschien wel, misschien niet. Verder ben ik jammergenoeg niet gekomen. Met dit antwoord op deze heenladingsvraag moeten we voorlopig tevreden zijn.

6. Salomon of Simon?

Een Zuiderzeehaven, waar onze kapitein gewoond heeft, daar sprak ik net over en dat zou toch kunnen – een stadje als Lemmer bijvoorbeeld?

Om nu een klein voorbeeld ervan te geven, hoe lastig het is, bij zo’n onderzoekje de waarheid van een eigen vermoeden via archieven te vinden, het volgende: Na dagenlang zoeken (bijna als naar een speld in een hooiberg: snor maar eens ene S. van der Woude, geboren rond 1840, in archieven op!) dachten we – correspondent Hans vooral en ik als goede tweede – dat we raak geschoten hadden: Gemeld werd in Friesland “Salomon van der Woude, geb. Lemsterland 14-10-1840, zoon van Mozes van der Woude en Mettje Salomons Blok. Salomon trouwt op 27-4-1873 in Lemsterland Sara de Jong. Zij hebben een dochter Ester, geb. Lemsterland 23-9-1873, en een zoon Abraham, geb. Lemsterland 7-12-1875. Ester trouwt in Amsterdam op 13-8-1902 met Samson Pach, geb. Amsterdam 1878.” Lemsterland is gelijk aan Lemmer, dus een centraal gelegen havenstadje aan de oostkust van de toenmalige Zuiderzee, dat zou wel kunnen, dat klinkt verleidelijk, maar toch … we hadden nog geen beroep van Salomon, want alleen maar het feit dat je in een havenstad woont, levert nog niet het bewijs, dat je ook zeeman bent. En … zeeman zijn past niet zo goed bij een duidelijk Joodse familie. Goed, het geboortejaar van Salomon was 1840, dan is Salomon dus in 1871 oud genoeg, om een gedegen zeemansopleiding met succes achter de rug te kunnen hebben en voorts al enige jaren als matroos en meer ergens in dienst te kunnen zijn geweest. Dat zou best wel zo kunnen zijn. Maar ja … was deze Salomon wel een zeeman? Dat wisten we eerst niet, maar in Amsterdam hebben we gevonden dat hij slager was. Een eerzaam beroep overigens, maar niet zonder meer passend bij dat wat wij zoeken. Hij was van Joodse afkomst, zodat zakenman wellicht ook in aanmerking had kunnen komen. Ik bleef dus wantrouwig, dit kon hem eigenlijk niet zijn, ook al zou je er met wat fantasie een mooi verhaal aan vast kunnen breien om hem passend te maken. We hebben zelfs een gezinskaart van hem in Amsterdam aangevraagd met het al genoemde ‘slagers’-resultaat, ok …

en toen vonden we een dag of twee later Simon van der Woude en werd het ons meteen duidelijk, dat hij de gezochte persoon was en niet Salomon, hoe graag ik het hem ook gegund zou hebben. Dit ter waarschuwing voor hen, die te snel denken de oplossing gevonden te hebben. Je moet altijd de munt een paar keer om en om draaien, hem eens tussen je tanden nemen en er stevig op bijten (zogezeid ‘hem aan de tand voelen’) en dan kijken of de argumenten stand houden. Door het door Eero gevonden document in het archief van de stad Helsinki is Simon ook zonder meer als juist geboekstaafd. Fijn zo.

7.De ‘cv’ (levensbeschrijving) van Simon Haijes

van der Woude

Op 4 november 1839 is in Muntendam in het gezin van Haije Simons van der Woude en zijn vrouw Saartje Branbergen hun eersteling geboren, zoon Simon. In 1841, twee jaar later dus, kreeg het echtpaar een tweede zoon, die de naam Jan kreeg en ook in Muntendam geboren werd.

De vader van Saartje, van beroep schoolonderwijzer, is een klein jaar na de geboorte van Simon gestorven. Oma Branbergen was toen al meer dan zes jaar dood. Moeder Saartje en ook wel vader Haije Simons – zelf toch schoolonderwijzer in Muntendam! – hoopten wellicht op een waardige opvolger-schoolmeester in hun eerste zoon, maar deze wens is niet in vervulling gegaan. Jan de tweede zoon werd wel schoolonderwijzer. Mijn verklaring is, dat Simon – de oudste – meer praktisch gericht was, dat hij al jong het water op wilde, dat hij oom Eildert Jans als idool vereerde en dat hij daarom als zeeman zijn leven ook gestalte gaf. Voorts is het mijn opvatting, dat de tweede zoon Jan de goede theoretische studiekop van de twee jongens was, een vroegrijpe jongen die tot grote tevredenheid van zijn moeder en ter nagedachtenis aan hun toen al overleden vader voor schoolmeester mocht en ook zonder meer wel wilde leren. Na zijn studies werd hij eerst onderwijzer in Petten / Noord-Holland (1866) en zelfs vrij snel daarna hoofdonderwijzer in Barsinghorn (1871), en dat betekende nogal wat in die tijd. Jan speelde in het kleine vaderloze gezin van der Woude tot 1873 de hoofdrol. Pas na zijn trouwen in 1873 begon Simon meer op de voorgrond te treden! Maar goed … de wens van Simon om zeeman te worden en de wens van Jan om schoolmeester te worden zijn eigenlijk van nature uit hun karakter, aanleg en omgeving geboren. En vervolgens … de twee beroepen van de jongens liggen in ieder geval in het verlengde van de beroepen van vader en moeder en hun, misschien meer moeders naaste verwanten. Deze twee appels zijn inderdaad niet ver van de boom gevallen.

 

[Het ‘gevaarlijke’ bij deze ‘verklaring’ is misschien, dat dit ook wel een beetje zo was met mij en mijn bloedeigen tweelingbroer Paul. Paul was geen studiekop, maar hij was enorm handig en is ook gaan varen voor enige jaren als officier bij de Nederlandse koopbaardij op de grote vaart. Peter (ik dus) was de studiekop, ik was letterlijk onhandig met de handen (in ieder geval stukken onhandiger dan mijn tweelingbroer Paul) en dus kreeg ik de kans vlak bij ons thuis op een elitair jezuietencollege – het beroemde Canisius College van Nijmegen, waar Ruud Lubbers schuin achter me zat! – mijn best te doen. Dat deed ik ook wel min of meer en ik werd later zelfs leraar, nee meer nog, ik werd de eerste docent Nederlands in Finland aan de Universiteit van Helsinki. Jaja, dat komt ervan als je verliefd wordt op een Fins meisje en daar gaat wonen en werken als leraar. Het is me toch wat, nietwaar? Haha! Maar de parallelliteit van de tweelingbroers Peter en Paul met Simon en Jan is wel duidelijk, lijkt mij. En ik denk dat ik in mijn interpretatie van de gegevens niet eens zover bezijden de waarheid zit.]

De vader van Simon dus, Haije Simons van der Woude, was zoals al gezegd, schoolonderwijzer in Muntendam. Toen Simon al wat ouder was, is hij echter na een met succes doorlopen uitgebreide lagere school – hij kon uitstekend lezen en schrijven – misschien wel naar de zeevaartschool in Veendam gegaan, maar bewijzen van een einddiploma hebben we daar niet kunnen vinden. Dus misschien ging hij er ook niet naartoe. Het laatste denk ik dat gebeurd is.

Simon Haijes van der Woude woonde tot aan zijn trouwen in 1873 eerst in Muntendam en later in Veendam. Tot 1849 leefde hij met zijn broertje Jan bij beide ouders in hun geboortestadje Muntendam, waar vader Haije Simons in datzelfde jaar stierf. Toen was Simon pas 10 jaar oud en zijn broertje Jan 8 jaar. Moeder Saartje bleef met haar twee zoontjes alleen achter. Ze bleef voorlopig nog in Muntendam wonen en verhuisde pas in 1868 met haar oudste Simon naar Veendam. Zoon Jan was toen al getrouwd en weg van huis, hij was zelfstandig in Petten gaan wonen met vrouw en kinderen – hij kreeg er in de loop der jaren zes, vijf dochters en een zoon. Saartje ging dus in 1868 met Simon bij een van haar twee broers, bij Roelf Jans Branbergen, wagenmaker, in Veendam inwonen. De andere broer van Saartje – oom Eildert Jans, kapitein – woonde er ook in de buurt, geweldig, want hij was van jongsaf aan Simons idool nummer één geweest en was ook wel een soort stille weldoener voor neeflief, die al zo jong zonder vader op de wereld was komen te staan. Eildert Jans was als zeekapitein niet alleen het idool van de jonge Simon, maar Eildert Jans heeft de oudste zoon van zijn zuster vrijwel zeker ook deels opgeleid en deels verdergeholpen bij zijn loopbaan ter zee. Eildert Branbergen-Schipper – een zoon van Eildert Jans, geboren in 1849 – heeft de zeevaartschool van Veendam overigens wel met succes doorlopen en is daarna ook schipper geworden. Simon doorliep vermoedelijk dus niet de zeevaartschool. Uit geldgebrek misschien? We weten het niet precies! Maar bij oom Roelf in de wagenmaker- werkplaats was het gegarandeerd ook interessant mee te werken en bij hem zal de praktisch gerichte Simon zeer zeker tussen neus en lippen door veel fijne kneepjes van het timmermansvak hebben leren beheersen – overigens waren er in de familie wel meer timmerlieden! Simon heeft zo de goede en kwade of moeizame eigenschappen van hout en de mogelijkheden ervan ‘handtastelijk’ bij Roelf in de werkplaats aangevoeld en aangeleerd en dat moet zeker ook van voordeel geweest zijn voor zijn latere beroep als kapitein van de houtvrachtvaarder, de ‘Barsingerhorn’. Neef Simon was wel bij oom Eildert Jans ook alleen al daarom van jongsaf aan in de leer, omdat moeder Saartje, de zus van Eildert, waarschijnlijk na de te vroege dood van haar man Haije geen geld genoeg had om haar zoon Simon op de zeevaartschool te laten studeren. En een bescheiden maar dringend beroep doen op je naaste verwanten was toen gebruikelijk en ongecompliceerd gewoon. Als oudste zoon moest Simon – misschien door de omstandigheden gedwongen – en wilde hij zeker ook al op jeugdige leeftijd de zee op, bijvoorbeeld om het kostgeld voor moeder en jongere broer te verdienen. Oom Eildert zal ook hier wel een handje geholpen hebben. Want twee jongens op school en in de kost zonder eigen verdienste was voor Saartje wel wat te veel. Simon heeft het als oudste kennelijk goed gevonden, dat hij zo’n beetje de kostwinner van de familie moest zijn. Vader was toch al gestorven en zijn jongere broer met z’n studiekop wilde zo graag leren en kreeg dan wat later de kans naar de kweekschool – maar toch … de vriendschapsbanden tussen de oudere en de jongere broer bleven bestaan tot beider voordeel en zegen.

Begin jaren 1860 is Simon van der Woude in militaire dienst geweest. Waarschijnlijk als matroos op de marinebasis van Den Helder, toen al de maritieme zeehaven van het Koninkrijk der Nederlanden. Het was niet voor niets dat Simon als jonggetrouwde in 1873 meteen met zijn bruid naar Den Helder trok en daar tussen oude vrienden en bekenden ging wonen en er zijn ‘Barsingerhorn’ liet registreren, overwinteren en opkalefateren, al heel snel na 1871, toen hij er de kapitein van werd.

Omdat Simon als zeematroos in militaire dienst en in de koopvaardij veel uithuizig was en Jan in 1866 al als jong beginnend schoolmeester naar Petten in Noord-Holland getrokken was, zijn moeder en broer Simon in 1868 naar Veendam verhuisd. Simon heeft na 1868 – toen hij op de grote vaart wat beter verdiende – financieel meer voor zijn moeder kunnen betekenen en woonde in zijn ‘zeevrije’ tijd bij haar in Veendam, totdat hij zelf januari 1873 ging trouwen in Barsingerhorn met Anna Bood, op wie hij verliefd geworden was en met wie hij sedert 1870 verloofd was. Na hun (Simon en Anna’s) trouwen woonden ze samen in Den Helder, maar ik kan me niet voorstellen dat de twee broers ook niet vanaf toen uit liefde voor Saartje financieel voor hun (Jan en Simons) moeder gezorgd zullen hebben!

 

Nog iets nauwkeuriger samengevat het een en ander over broer Jan.

Jan van der Woude is in 1866 getrouwd in Muntendam en verhuisde naar Petten, omdat hij daar als onderwijzer aangesteld werd. Tot 1866 woonde de familie van der Woude (Saartje, Simon en Jan) nog tesamen in Muntendam, zodat de verhuizing van moeder en broer Simon pas daarna heeft plaatsgevonden, vermoedelijk in 1868. Jan werkte als schoolonderwijzer van 1866 tot 1870 in Petten. Hij maakte promotie tot hoofdonderwijzer in Barsingerhorn, waar zijn gezin ook mee naartoe verhuisde. In september 1871 werd daar hun enige zoon Haijo tussen vijf dochters in geboren. Het verhuizen als hoofdonderwijzer naar Barsingerhorn was toentertijd een grote sociale promotie, verder moet het verhuizen of de gebeurtenissen er vlak na iets te maken hebben gehad met de aankoop van de ‘Barsingerhorn’ per 1 mei 1871 door Mulder & Co. Daarom neig ik er sterk toe, dat Jan al in 1870 naar Barsingerhorn is verhuisd. Jan was/werd in dat stadje door zijn officiële functie een respectabel burger. De familie van der Woude en de familie Spaans hebben vriendschap met elkaar gesloten tussen 1871 en 1873. En zo zijn we dan ook bij de timmerman/burgemeester Jan en bij zijn zoon, de houtzaagmolenaar Dirk, terechtgekomen. Oom Simon Spaans, landman en getuige bij het huwelijk van Simon en Anna, was overigens òf een rijke boer (wat in het vruchtbare Noord-Holland/West-Friesland helemaal niet zo verwonderlijk is) òf hij had iets met hout te maken door molenbezit, bosbezit of iets dergelijks. Dat laatste betwijfel ik echter in het polderachtige noorden van het Holland van toen.

Al vanaf 1868 – maar ook wel in de leerjaren ervoor, van jeugdig lichtmatroos tot ervaren zeeman! – was Simon vaak weg van huis op zee, op de grote vaart als serieuze zeeman in praktische opleiding. De liefde voor de zee heeft hij geërfd van de broer van zijn moeder, oom Eildert Jans Branbergen, zeekapitein, bij wie ze dus in de buurt waren gaan wonen. Eildert was een ervaren zeekapitein, die zijn liefde voor de zee overbracht op neef Simon, maar ook op zijn eigen tien jaar jongere zoon Eildert, die wel mocht gaan leren aan de zeemansschool en daarna schipper werd. Voorts zaten er in de familie Van der Woude ook wel enige (binnen)schippers, al was het voornaamste beroep daar tot en met de generatie van Simons vader wel landbouwer of iets wat daarmee te maken hadden – zoals wagenmaker of timmerman – geweest. Ook in de familie Branbergen waren er boeren of landmannen, zoals toen zo fraai gezegd werd.

 

Simons vader, Haije Simons van der Woude was de positieve uitzondering in zijn familie, hij had voor onderwijzer mogen leren! In zijn voetstappen trad zoon Jan.

[Het interessante vind ik hier, dat Haije als oudste mocht gaan leren Mijn eigen vader was als jongste van vele broers en zussen daarentegen degeen die toen mocht gaan studeren. ’t Kan verkeeren, zei Breero!]

 

Vanaf mei 1871 kreeg Simon op nog vrij jonge leeftijd – iets over de dertig – het bevel over de bark ‘Barsingerhorn’, die in 1871 twee keer en in 1872 een keer naar Zuid-Finland voer. Bij de tweede reis van dat jaar beleefde hij bijna een echte schipbreuk vlak voor de Zuid-Finse havenstad Porkkala, maar gelukkig liep alles met een sisser af en kon Simon met zijn schip veilig terugkeren via de Rede van Porkkala naar die van Texel.

Kapitein Simon reisde vandaar telkens na iedere reis eerst naar Barsingerhorn in Westfriesland – waar Jan, z’n getrouwde broer toen woonde en uiteraard ook Anna z’n verloofde! – en vandaar trok hij dan verder over de Zuiderzee naar huis terug, naar zijn oude alleenstaande moeder, bij wie hij nog inwoonde.

Vermoedelijk was Simon – zoals boven al gezegd – nog steeds financieel gedeeltelijk verantwoordelijk voor zijn moeder, die zonder beroep en inkomen in Veendam als weduwe van Haije leefde. In een eigen woning weliswaar, maar toch … Het pensioen van een onderwijzersweduwe zal in die tijd zeker niet overweldigend geweest zijn!

 

In februari 1873, een maand na het burgerlijk huwelijk, trok het jonge echtpaar Simon en Anna Van der Woude-Bood naar Den Helder, om op zichzelf te kunnen wonen in een maritiem stadje dicht bij de thuishaven van de ‘Barsingerhorn’. Simon werd – na zijn leerjaren en zeemanstijd van lichtmatroos tot stuurman – eerst kapitein (1871), toen gezagvoerder (1876) en later bezitter (1886) van de ‘Barsingerhorn’.

Dat Simon zoals we weten officieel op 3 februari in Veendam uitgeschreven werd, is logisch, omdat hij zich toen met Anna zijn vrouw in Den Helder moest inschrijven (begin februari 1873). In Barsingerhorn heeft Simon inderdaad nooit gewoond en hij was daar ook niet ingeschreven.

Vooral van 1878 tot 1890 voer hij – soms wel tot drie keer per jaar – op en neer naar Zuid-Finland, om daar zaaghout op te halen voor de werven in Noord-Holland en zeker later na de jaren 1880 ook voor scheepsbouwers in Zaandam en omgeving. Kapitein Simon van der Woude heeft tussen 1873 en 1886 ook materiaal voor de houtzaagmolen van Dirk Spaans aangevoerd, Dirk als de bezitter (Spaans & Co) van de bark ‘Barsingerhorn’.

Tussen de jaren 1874 en 1887 kregen Simon sr en Anna drie zonen en vier dochters. De jongste, zoon Simon jr, ging evenals zijn vader de scheepvaart in, naar Nederlands-Indië.

 

In de jaren 1890 was de bark ‘Barsingerhorn’ eigenlijk al een afgeleefd schip en het werd in 1893 – zoals het zo beroemde fregatschip de ‘Johanna Maria’ van Arthur van Schendel! – aan de sloper verkocht. Simon bleef toen verder in Den Helder aan wal en verdiende door als ‘geldschieter’ –(een soort bankiersactiviteit van geld uitlenen tegen rente)– aan de visafslag -(een soort beurs van aan- en verkoop van verse vis)- in Den Helder. Een respectabele baan dus, verwijzend naar het feit, dat kapitein Simon met zijn Finse vaarten goed geld verdiend had en meer dan genoeg ervan bezat om het tegen rente uit te lenen en zo zelf aan te spekken. Op 23 juni 1913 stierf Simon van der Woude op 74jarige leeftijd, nadat zijn vrouw Anna hem al in 1909 ontvallen was.

Interessant is voor mij was ook de sociale klim binnen de familie van der Woude in de loop van drie of meer generaties, zeker ook mogelijk gemaakt door het beetje meer welvaart van telkens, zoals over het algemeen een volgende generatie dat meestal als cadeau meekrijgt van de voorafgaande generatie.

Stamvader Heijo Simens van der Woude uit de 18e eeuw was schoenmaker; grootvader Simon Haijes van de Woude werd landbouwer in Veendam, nadat de veengronden aldaar afgegraven waren; zijn oudste zoon Haije Simons van der Woude mocht daarentegen al naar de kweekschool en werd schoolonderwijzer en diens zoon Jan schopte het zelfs tot hoofdonderwijzer. Overigens … de vader van zijn moeder, Saartje Branbergen, was ook al onderwijzer, en ook wel daarom mocht haar tweede zoon Jan – de jongere broer van Simon – ook meester worden, hij werd zelfs hoofdonderwijzer en dat in Barsingerhorn! Jan had dus – zoals zijn vader (en grootvader Jan Eilderts Branbergen van moeders kant) – in de derde generatie weer de kans gekregen, op de kweekschool te leren en er zelfs de hoofdacte bij te halen en dat is zonder meer meer! Zijn oudere broer Simon Haijes ging vermoedelijk door omstrandigheden en ook wel op eigen wens niet naar de zeemansschool in Veendam, maar in ieder geval genoot hij onder voogdij en begeleiding van oom Eildert Jans na een degelijke gewone lagere-schoolopleiding een goede en praktische zeemansopleiding, misschien op een turfschip in Groningens veengebieden om de zeevaartbeginselen onder de knie te krijgen en daarna dan verder en hogerop op een Zuiderzeeschip of nog meer? Zulke vragen zijn jammergenoeg concreet niet meer te beantwoorden.

 

Dankzij z’n hang naar zee, zijn aanleg, z’n handigheid en praktische zeemanszin werd Simon reeds als jongeman van dertig kapitein van de ‘Barsingerhorn’, toen die door kooplieden van het stadje Barsingerhorn aangekocht was – eerst door Mulder (& Co) in 1871 en daarna in 1873 door D. Spaans (& Co) – beide partijen uit Barsingerhorn en beide goed bekend aan de familie Van der Woude, vooral vermoed ik aan broer Jan, de hoofdonderwijzer van Barsingerhorn, een eerbaar beroep toentertijd in een Hollandse stad.

 

Een bijzonderheid is het wel, dat Dirk Spaans, houtzaagmolenaar (!), zoon was van de burgemeester van Barsingerhorn.

Een andere bijzonderheid is voorts, dat Simon Spaans, landman, getuige was bij het huwelijk van Simon en Anna. Simon Spaans was oom van Dirk, die op zijn beurt een zoon was van Jan, timmerman en burgemeester van Barsingerhorn.

Zulke details bieden interessante perspectieven!

Door Simons goede, efficiente en snelle manier van handelen op zee – ook in moeilijke situaties bij storm en averij, zoals bleek tijdens de sneeuwstorm in de herfst 1871 voor Porkkala – werd hij al in 1873 of 1876 (hier lopen de gegeven feiten wat uiteen) gezagvoerder van het barkschip de ‘Barsingerhorn’ en hij had in 1886 kennelijk al zoveel geld verdiend en gespaard, dat hij de failliete ‘Barsingerhorn’ zelf kon opkopen en er nog tot 1893 mee kon doorvaren. Aan handel met Finland kan je kennelijk rijk worden!

 

Tussen 1878 en 1890 voer kapitein Simon Haijos van der Wouden vrijwel jaarlijks op de Oostzee naar Zuid-Finland en vandaar terug naar Noord-Holland, naar de Rede van Texel of de haven van Den Helder, het Nieuwediep.

 

8. De huwelijksakte van januari 1873

De burgerlijke huwelijksacte van Simon van der Woude en Anna Bood is overigens wel zo prachtig, dat ik die in zijn geheel hier citeer. Bovendien worden daar dan nog enige andere zaken duidelijker!

“Heden, den veertienden Januarij Achttienhonderd Drie en Zeventig, zijn voor ons ondergeteekende, Ambtenaar van den burgerlijken stand der gemeente Barsingerhorn e.a. in het huis derzelve gemeente verschenen ten einde een huwelijk aan te gaan,

Heden, den veertienden Januarij Achttienhonderd Drie en Zeventig, zijn voor ons ondergeteekende, Ambtenaar van den burgerlijken stand der gemeente Barsingerhorn e.a. in het huis derzelve gemeente verschenen ten einde een huwelijk aan te gaan,

Simon van der Woude,jonkman, van beroep gezagvoerder, oud drieendertig jaren, geboren te Muntendam en wonende te Veendam, meerderjarige zoon van Haije Simons van der Woude, overleden, en van Saartje Jans Branbergen, zonder beroep, wonende te Veendam

jonkman, van beroep gezagvoerder, oud drieendertig jaren, geboren te Muntendam en wonende te Veendam, meerderjarige zoon van Haije Simons van der Woude, overleden, en van Saartje Jans Branbergen, zonder beroep, wonende te Veendam

Anna Cornelia Petronella Bood, jongedochter, zonder beroep, oud drieentwintig jaren, geboren en wonende in deze gemeente, meerderjarige dochter van Cornelis Jacobs Bood, van beroep koopman, wonende in deze gemeente, en van Christina Kwast, overleden.

, jongedochter, zonder beroep, oud drieentwintig jaren, geboren en wonende in deze gemeente, meerderjarige dochter van Cornelis Jacobs Bood, van beroep koopman, wonende in deze gemeente, en van Christina Kwast, overleden.

En hebben zij tot dat einde aan ons voorgelegd, vooreerst: de akten waaruit blijkt, datde huwelijksafkondigingen in de gemeente Veendam zonder stuiting zijn doorgegaan.

(extract van de geboorteakte van bruid en bruidegom, van de overlijdensacte van Christina Kwast, moeder der bruid en:)

Certificaat van voldoening, door den bruidegom, aan de Nationale Militie.

De bij de wet gevorderde huwelijksafkondigingen hadden alhier, zonder stuiting plaats op de tweeentwintigsten en negenentwintigsten December achttienhonderdtweeenzeventig.

De vader van de bruid, hierbij tegenwoordig, verklaart zijne toestemming tot dit huwelijk te geven.

Waarna wij hun hebben afgevraagd, of zij elkander aannamen tot echtgenooten, en getrouwelijk al de pligten zullen vervullen, welke door de Wet aan den huwelijken staat verbonden zijn; hetwelk door hen uitdrukkelijk met Ja, beantwoord zijnde, hebben wij in naam der Wet uitspraak gedaan, dat zij door het huwelijk zijn vereenigd. In tegenwoordigheid van:

Jan van der Woude, oud dertig jaren, van beroep hoofdonderwijzer; Simon Spaans, oud vijfenvijftig jaren, van beroep landman; Cornelis Muller Corneliszoon, oud zesenvijftig jaren, van beroep gemeentesecretaris en Pieter Stuurman, oud vierentwintig jaren, van beroep kantoorbediende; allen in deze gemeente woonachtig, de eerstgenoemde broeder van den bruidegom en de overigen bekenden der comparanten.

En is hiervan door ons opgemaakt deze akte, welke na voorlezing door ons de comparanten, den vader der bruid en de getuigen is onderteekend …..

(verder volgen de handtekening van de ambtenaar voornoemd, vervolgens die van de bruidegom (als S.H. Van der Woude) en bruid zelf, dan die van de vader van de bruid, en voorts die van de vier getuigen)

Een paar zaken zijn hier vooral opvallend en interessant:

•Begin jaren 1860 is Simon van der Woude in militaire dienst geweest. Wel als zeematroos, Den Helder was toen al de maritieme zeehaven van het Koninkrijk der Nederlanden.

•De eerste getuige bij Simons huwelijk is zijn jongere broer Jan, die kennelijk ook de moeder vertegenwoordigt. Zou zij te ziek of te oud geweest zijn, om bij het huwelijk van haar oudste zoon erbij te zijn? Een andere verklaring is, dat de moeder het niet eens was met het huwelijk van haar oudste zoon en daarom niet aanwezig was. Of was het haar onmogelijk te komen vanwege het slechte weer en de ijsgang op de Zuiderzee? We weten het niet!

•De tweede getuige heet Simon Spaans, misschien ook een van de kopers (D.Spaans & Co) van de Barsingerhorn in 1873? Hierbij een mail van Hans: “Petrus, ik vond nog een saillant detail.
> Een van de getuigen bij het huwelijk (1873) van Simon van der Woude was
> Simon Spaans. Hij is geb. Barsingerhorn ca. 1817, zoon van Jan Jansz
> Spaans en Grietje de Jong.
> Deze Simon Spaans blijkt een oom te zijn van Dirk Spaans, houtzaagmolenaar,
> geb. Barsingerhorn 31-9-1838, die in 1873 eigenaar werd van het schip de
> Barsingerhorn. Het beroep van houtzaagmolenaar is zeer interessant.”

•De derde getuige heet Cornelis Muller, misschien wel identiek met een van de kopers van de Barsingerhorn in 1871? (H. Mulder & Co). Een sluitend antwoord hebben we niet gevonden.

•Interessant is het overigens wel, dat een landman (toch wel een grondbezitter én grondgebruiker, en dat in het vruchtbare Noord-Holland, daar word je rijk van!) en een gemeentesecretaris, beide al op leeftijd, toentertijd in Noord-Holland zoveel geld konden sparen, dat ze er een barkschip van de grootte van 613 ton (ongeveer 350 ‘lasten’) mee konden kopen! Want zo goedkoop kan die niet geweest zijn! Een zeevaardige forse driemaster!

•Om precies te zijn, het Noordelijke Scheepvaartmuseum in Groningen gaf ons de volgende gegevens:

•Van de bark BARSINGERHORN heb ik voor u de volgende gegevens gevonden:

Gebouwd in 1857 als JOSEPHA LOUISA te Capelle a/d IJssel voor G.S. Pieters & Co te Rotterdam; 613 ton

1862 verkocht aan ’t Hoen, Hudig & Co te Rotterdam

1863 aan L. ’t Hoen & Co te Rotterdam, herdoopt MARIA LOUISA ANTOINETTE

1871 2 mei aan H. Mulder & Co te Barsingerhorn, herdoopt BARSINGERHORN

1873 aan D. Spaan(s) & Co te Barsingerhorn

1886 26 januari geveild te Den Helder voor ƒ5575,- aan S.H. van der Woude te Nieuwediep en in 1893 verkocht voor de sloop

•Uit het document kunnen we concluderen, dat de voorletter van Spaans bij de aankoop van de bark 1873 hier niet zonder meer overeenkomt met die van de getuige boven, maar dat probleem heeft correspondent Hans al opgelost.

•Voorts is de naam van Cornelis Muller met een andere voorletter en zonder de -d- als in Mulder geschreven. Misschien aan andere familienaam, misschien een schrijffout? We weten het niet.

•Toch zal de familienaam Spaans 2x elkaar wel twee keer dekken, een andere voorletter komt uiteraard vaker voor, want … door verschillende voorletters kunnen er (zoals blijkbaar in ons geval) andere leden van dezelfde familie bedoeld zijn, bijvoorbeeld directe familieleden en dit blijkt blijkens de opmerkingen van correspondent Hans inderdaad het geval te zijn, mooi zo!

•Houden we het er nu verder voorlopig maar op, dat Muller en Mulder niet identiek zijn.

•De bruid was blijkens document bij haar trouwen moederloos, de bruidegom vaderloos.

•Getuigen bij het burgerlijk huwelijk van Simon en Anna waren: [schoonvader Cornelis Jacobzs Bood, koopman, schipper en vader van de bruid]; !. Simon Spaans, de landman, [een oom van Dirk Spaans, de koper 1873 van de ‘Barsingerhorn’; Dirk, de zoon van Jan Spaans, timmerman en burgemeester van Barsingerhorn]; 2. Cornelis Muller [wel of niet = Mulder van H.Mulder & Co?]; 3. Pieter Stuurman en last but not least: 4. Simons jongere broer Jan van der Woude, hoofdonderwijzer. Zij vieren tesamen vormden in Barsingerhorn kennelijk een bekenden- of misschien zelfs een vriendenkring. Kapitein Simon van der Woude en zijn vrouw Anna werden daarin opgenomen of behoorden er al toe.

•Nog een gegeven van correspondent Hans: > “Een andere getuige bij het huwelijk van Simon van >der Woude in 1873 was Pieter Stuurman, toen kantoorbediende. Deze Pieter Stuurman is geb.
> Barsingerhorn ca. 1848, zoon van Simon Stuurman en Trijntje de Witt. Hij
> trouwt op 21-5-1880 in Barsingerhorn met Anna Catharina Wilhelmina
> Buthfer, geb. Herbergen (Pruissen) ca. 1861, dochter van Hermann Heinrich
> Buthfer en Anna Margarethe Adelheid Bönker. Dan is hij inmiddels
> gemeentesecretaris.”

•Mijn gemailde conclusie aan correspondent Hans luidde: “Met dank Hans, nu zijn de vier getuigen bij het huwelijk min of meer in de verf gezet. We weten nu iets meer van hen af en het lijkt me dat dat het gewicht van onze Simon alleen maar verhoogt. Jan van der Woude, zijn hoofdonderwijzende broer, Simon Spaans, landman en oom van Dirk, een belangrijk man in de molenaarsbranche in Barsingerhorn, Cornelis Muller, misschien verwant met de koper(s) Mulder van 1871 van de bark, van toen af ‘Barsingerhorn’ genaamd en ten slotte Pieter Stuurman, kantoorbediende en later gemeentesecretaris. De getuigen horen zonder meer bij ons verhaal!

•Uit het document kunnen we concluderen, dat de voorletter van Spaans bij de aankoop van de bark 1873 hier niet zonder meer overeenkomt met die van de getuige boven, maar dat probleem heeft correspondent Hans al opgelost.

•Voorts is de naam van Cornelis Muller met een andere voorletter en zonder de -d- als in Mulder geschreven. Misschien aan andere familienaam, misschien een schrijffout? We weten het niet.

•Toch zal de familienaam Spaans 2x elkaar wel twee keer dekken, een andere voorletter komt uiteraard vaker voor, want … door verschillende voorletters kunnen er (zoals blijkbaar in ons geval) andere leden van dezelfde familie bedoeld zijn, bijvoorbeeld directe familieleden en dit blijkt blijkens de opmerkingen van correspondent Hans inderdaad het geval te zijn, mooi zo!

•Houden we het er nu verder voorlopig maar op, dat Muller en Mulder niet identiek zijn.

•De bruid was blijkens document bij haar trouwen moederloos, de bruidegom vaderloos.

•Getuigen bij het burgerlijk huwelijk van Simon en Anna waren: [schoonvader Cornelis Jacobzs Bood, koopman, schipper en vader van de bruid]; !. Simon Spaans, de landman, [een oom van Dirk Spaans, de koper 1873 van de ‘Barsingerhorn’; Dirk, de zoon van Jan Spaans, timmerman en burgemeester van Barsingerhorn]; 2. Cornelis Muller [wel of niet = Mulder van H.Mulder & Co?]; 3. Pieter Stuurman en last but not least: 4. Simons jongere broer Jan van der Woude, hoofdonderwijzer. Zij vieren tesamen vormden in Barsingerhorn kennelijk een bekenden- of misschien zelfs een vriendenkring. Kapitein Simon van der Woude en zijn vrouw Anna werden daarin opgenomen of behoorden er al toe.

•Nog een gegeven van correspondent Hans: > “Een andere getuige bij het huwelijk van Simon van >der Woude in 1873 was Pieter Stuurman, toen kantoorbediende. Deze Pieter Stuurman is geb.
> Barsingerhorn ca. 1848, zoon van Simon Stuurman en Trijntje de Witt. Hij
> trouwt op 21-5-1880 in Barsingerhorn met Anna Catharina Wilhelmina
> Buthfer, geb. Herbergen (Pruissen) ca. 1861, dochter van Hermann Heinrich
> Buthfer en Anna Margarethe Adelheid Bönker. Dan is hij inmiddels
> gemeentesecretaris.”

•Mijn gemailde conclusie aan correspondent Hans luidde: “Met dank Hans, nu zijn de vier getuigen bij het huwelijk min of meer in de verf gezet. We weten nu iets meer van hen af en het lijkt me dat dat het gewicht van onze Simon alleen maar verhoogt. Jan van der Woude, zijn hoofdonderwijzende broer, Simon Spaans, landman en oom van Dirk, een belangrijk man in de molenaarsbranche in Barsingerhorn, Cornelis Muller, misschien verwant met de koper(s) Mulder van 1871 van de bark, van toen af ‘Barsingerhorn’ genaamd en ten slotte Pieter Stuurman, kantoorbediende en later gemeentesecretaris. De getuigen horen zonder meer bij ons verhaal!

9. Een wat gedetailleerdere reisbeschrijving

van de Barsingerhorn

tussen 1871 en 1890.

(Dit op basis van de gegevens uit Finse (zweeds. En finstalige) kranten, die ik via Eero Rantalaiho ontving. Dit was het eigenlijke uitgangspunt van de hele verdere zoektocht!)

Dit op basis van de gegevens uit Finse (zweeds. En finstalige) kranten, die ik via Eero Rantalaiho ontving. Dit was het eigenlijke uitgangspunt van de hele verdere zoektocht!)

Als vooraf nog een tweede inleiding:

Ik heb er nu eerst behoefte aan, in een bepaald opzicht een lijst te schetsen rondom de resultaten van dit onderzoekje, dat in de loop van vele weken en met oprechte medewerking van meerdere mensen in Finland en Nederland gegroeid is. Het is echt verheugend, hoe spontaan ik geholpen en gestimuleerd ben bij zulk vrij moeizaam speurwerk door Eero, Henriette, Hans en zijn correspondenten in Nederland. Het is na vele weken intensieve bezigheid met ons thema een beetje zo, dat je om een beeld, wat zich begint af te tekenen – steeds scherper en duidelijker en steeds meer ook op gewone en echte feiten gebaseerd – een mooie en passende lijst wilt maken om de tekening die al geschetst voor je geest staat met een raam te omgrenzen of te omkaderen en zo aan het leespubliek voor te stellen.

Deze korte tweede inleiding is wellicht wat subjectief gekleurd en wat romantisch geformuleerd – ik weet het heus wel! – maar ze geeft toch ook een algemeen en geldend, inleidend beeld, dat duidelijk gebaseerd is op heel wat onomstootbare feiten en op een zo eerlijk mogelijke empathie voor het thema vanuit mijn persoon, die zich probeert in te denken in de levensavonturen van kapitein Simon van der Woude en zijn bark ‘Barsingerhorn’ tegen het einde van de negentiende eeuw.

Een soort kader is heus nodig om de betekenis van ware gebeurtenissen te kunnen inkleuren in een totaalschets en zo een geheel van een zeemansleven in zijn relatie met zowel Nederland/Noord-Holland en Zuid-Finland op te roepen, zo als het naar alle waarschijnlijkheid geweest is of geweest kan zijn.

Dit is pas levende historie. Want daarbij hebben we toch niet alleen te maken met veel zakelijke en koele gegevens die logisch en correct op een rijtje gezet kunnen worden. Ook dat moet inderdaad zonder meer en precies gebeuren, dat wel, het pakt echter als zodanig niet het wezenlijke van de zaak. We hebben te maken met feiten uit het leven van een historische Nederlander die een relatie heeft opgebouwd met Finland, een ver land achter de Oostzee en die thuis in Nederland ook een eigen familieleven heeft geleefd, dat hem ook boeide en verbond met zijn directe omgeving, eerst in Zuid-Groningen en later in Noord-Holland.

Simon had thuis zijn vrouw Anna en later ook hun beider zeven kinderen en dat opbouwen van hun gezinnetje zal niet zonder problemen verlopen zijn.

Simon trok als kapitein en broodwinner van het jonge gezin telkens en voor lange tijd met zijn bark de ‘Barsingerhorn’ weg – voor heel wat weken achtereen en regelmatig zelfs voor vele maanden per jaar – om het nodige geld voor zijn familie te verdienen en een toekomst voor zich, zijn vrouw, zijn dochters en zonen op te bouwen. Zijn vrouw Anna kon zich ermee verzoenen, want ook zij kwam uit een schippergezin en kende dit spel van samenzijn en afscheid. In dit opbouwen van een soliede gezinsbasis schijnt hij goed geslaagd te zijn, want in 1886 kon hij het schip, waaraan hij voorzeker zeer gehecht was, voor zichzelf kopen, toen de bezitters van toen in financiële problemen waren geraakt of te oud waren geworden.

Dit verhaal is dat van een typisch Hollandse carrière van een zee- of koopman uit het Nederland van toen, van vroeger dus en ook nog wel een beetje van nu!

Simon trok weg – van, maar vooral ook voor zijn geliefden! – naar een kuststreek die wel mooi was maar ook gevaarlijk. De Finse zuidkust was al eeuwenlang berucht om zijn moeilijke bevaarbaarheid. En waarom trok hij toch daarnaartoe? Om er handel te drijven, om er zakelijke relaties aan te knopen en te onderhouden, om ontbrekend materiaal heen en weer te transporteren, materiaal bijvoorbeeld, dat in het Holland van de scheepsbouw en aanverwante industrie noodzakelijk maar ook slechts beperkt ter plekke aanwezig was, want aan goed sterk Scandinavisch hout (en bijvoorbeeld kwalitatief hoogwaardig teer), daaraan was Holland toen niet meer zo rijk. Wel bezaten de Nederlanden de tradtionele, theoretisch en praktische kennis van vele technieken – ook al waren de basismaterialen ervoor thuis erg krap geworden. Met poldergras, koeien en kaas kun je geen schepen, molens, dijken of wat dan ook bouwen. Maar wel betalen en dan bouwen.

Dus dat wat Simon als werk deed – vooral houtwaar van Finland naar Nederland vervoeren – was goed voor zijn vaderland, was door ruime verdiensten goed voor zijn familie en gezin, was dus zowel voor zijn eigen als voor een volgende generatie een goede business.

Opmerkelijk vind ik altijd, dat foto’s van zeemannen uit die oude tijden een beeld geven van stoere, door wind en weer en werk geharde mensen met weliswaar wat ruwe en verweerde gezichten, maar toch ook met ogen die indrukwekkend en persoonlijk, met een vaste en open blik naar ons toe kijkend, van een nuchtere kijk op zaken en een zékere beroepstrots glinsterend. Deze zeemannen droegen in hun binnenste een warm hart voor de medemens, voor de makkers op de boot, voor moeder de vrouw en hun kinderen thuis, voor vrienden en familieleden (de familiebanden van toen waren zeer hecht) etc. En zeker ook mannen met een grote gevoeligheid voor hun omgeving, hier in hun Holland zich echt thuis voelend en ook wel een beetje daar op die verre en mooie kust van Zuid-Finland – zo bekend en toch zo vreemd, maar wel steeds bekender en geliefder wordend!

Eerst maakte kapitein Simon van der Woude en zijn bemanning voorjaar 1871 kennis met het idyllische Ekenäs/Tammisaari en later in de herfst met Porkala/Porkkala …

– jaja, dat tot voor kort nog zo historisch beladen schiereiland bij Kirkkonummi – waar Simon dan tijdens de terugreis naar huis via averij en stormweer zo rechtstreeks geconfronteerd werd met de grilligheid van het weer en de onberekenbaarheid van de gevaarlijke klippen bij de scheren voor zuidwest Finland. Hij leed bijna ernstige schipbreuk, maar door zijn snelle optreden en samenwerking met een ervaren loods aan boord wist hij het ergste te vermijden. Een deel van de lading ging verloren, maar via de haven Porkkala kon hij korte tijd later weer terugkeren naar Nederland. Hij gaf hij het niet op wat varen naar Finland betreft en keerde het jaar daarop naar Zuid-Finlands kust terug en deed zaken in Helsingfors/Helsinki.

Nu nog een afsluitende opmerking bij de beginperiode 1871/1872.

Het verhaal zelf van de schipbreuk werd al eerder verteld. Het eerste Finse krantenbericht erover (en over de ‘Barsingerhorn’ en haar kapitein Simon van der Woude) is meteen al interesse wekkend en de aandacht vragend. Het wordt gedateerd op 28.08.1871 in de ‘Åbo Underrätelser’ nr 132. Daar staat letterlijk: “Köpenhamn, aug.18 … Barsingerhorn, v.d.Woude, fr. Ekenäs t. Barsingerhorn.” In de Kamer voor Koop(zee)handel is het schip de ‘Barsingerhorn’ aangegeven als gaande van Ekenäs naar Barsingerhorn. Kopenhagen vanuit de Oostzee gezien voor Helsingör aan de Deense kant en Helsinborg aan de Zweedse kant van de Sont, waar al eeuwenlang tol betaald moest worden voor doorgang naar bestemmingen rond de Oostzee. Deze flessenhals tussen de Noordzee en de Oostzee, eerst het Kattegat en dan door de Sont heen (of omgekeerd) naar of weg uit de Oostzee is berucht vanwege veel oorlog en ruzie tussen Denemarken en Zweden en heeft uiteraard daarom ook veel met Nederland te maken gehad, was toch de handel op de Oostzee voor de Nederlanden vanouds heel belangrijk en dus die toldrempel ook. Tolgelden gaan van de verdiensten af en op het punt van winst waren de Hollanders altijd des duivels zo precies. In 1871 wordt als thuishaven nog Barsingerhorn aangegeven, het schip was op 1 mei daar aan koopman Mulder, aldaar wonend, verkocht. Al in het jaar daarop wordt als thuishaven Texel aangegeven en later dan ook Nieuwediep. Maar zoals al gezegd, betekent dit dat het schip via de Rede van Texel naar en van Finland voer en dat het geregistreerd stond inde haven van Den Helder, het Nieuwediep. Best mogelijk overigens, dat Nieuwediep ook als haven van eerste vertrek en laatste aankomst gebruikt werd. Waar de ‘Barsingerhorn’ uiteindelijk dus lag in stille tijden.

Dan volgen er enige jaren van werk elders (van 1873-1877).

Waarom Simon in die jaren niet naar Finland gegaan is, is een open vraag zonder antwoord tot nu toe. Toch stel ik het me zo voor, dat er in de loop van deze jaren een soort heimwee naar dat verre land aan het einde van de Oostzee ontstaan is, want hoe is het anders te verklaren, dat Simon vanaf 1878 tot 1890 zo’n duidelijke Finlandganger zo niet Finlandfan geworden is. Jaar in jaar uit trekt hij ernaartoe of wordt hij ernaartoe getrokken, zou ik er wellicht aan willen toevoegen. Voor dit heimwee van Simon heb ik inderdaad geen bewijzen. Vanaf 1878 werd er dus ook weer een zakelijke basis gevonden, om met succes de reis naar het Noorden aan te vatten. Toen begon de meer dan twaalfjarige trektocht van kapitein Simon van der Woude met zijn bark ‘Barsingerhorn’ naar Zuid-Finland, van Porkkala naar Wiborg en terug.

In 1878 maakte de ‘Barsingerhorn’ twee reizen naar Finland.

De eerste van 27 april tot 22 juni 1879 van Texel naar Porvoo, meer gegevens zijn er niet. De tweede reis begon in Ymuiden op 8 juli, betrof houtvaart, en aangegeven wordt slechts ‘naar Finland’.

In 1879 wordt er maar één afvaart van Texel naar Loviisa gemeld op 17 mei.. Verder ontbreken er over dat jaar gegevens.

In 1880 is de vangst veel ruimer. In dit jaar heeft kapitein van der Woude drie reizen gemaakt naar Finland.

•De eerste keervertrok de ‘Barsingerhorn’ op 22 april naar Sibbowiken/(= de inham/baai van) Sipoo, op dertig april wordt de bark ingeklaard in Helsinki waar Sipoo naast ligt; hier wordt dan aan toegevoegd, dat het schip van Niewdiep (zo geschreven) komt. Dus – zoals boven al gezegd – is de thuishaven van de bark officieel Nieuwdiep, de uiteindelijke afvaarthaven of Rede is meestal die van Texel; verder wordt hier als lading op de heenvaart ‘ballast’ aangegeven, ik heb boven er al iets over gezegd wat dat wellicht zou kunnen betekenen. Uitgeklaard werd het schip in Helsingfors (d.w.z. dat het in- en uitklaringsbureau van de haven van Sipoo in Helsinki was, op 22 mei met als lading ’trälast’ = houtlast en als doel ’till Holland’, ‘naar Holland’ aangegeven). Op 5 juni is kapitein van der Woude met zijn schip teruggekeerd op Texel. De reis duurde dus zes weken en twee dagen, het gemiddelde van de reizen tesamen ligt inderdaad rond zes tot acht weken per reis!

•De tweede keervertrok de ‘Barsingerhorn’ op 14 juni vanuit Texel, als doel van de reis wordt aangegeven ‘Pernoviken’ (de baai van Pernå/Pernaja) de geboortplaats van de Finse Agricola. Op 24 juli wordt uitdrukkelijk vermeld ‘Sundet passerat’, de Sont gepasseerd (d.w.z. dat de Oostzeevaart-tol betaald is!) en uit de andere gegevens moeten we opmaken, dat dit gebeurde op weg van Pernå naar Nieuwediep, dus op de terugweg naar Nederland. Op 3 augustus wordt in het Fins aangegeven, dat de ‘Barsingerhorn’, v.d.Woude, Pernonlahdesta (= komend van de baai van Perno) thuis is aangekomen. De reis duurde dit keer wat langer, iets meer dan zeven weken. De reden daarvan kan zijn: het oponthoud in de haven Pernå of het voorkomen van storm, tegenwind of windstilte onderweg. Overigens is acht weken voor een reis nog een normale lengte!

•De derde keervertrok de ‘Barsingerhorn’ op 14 augustus naar Finland, weer naar Pernowiken (nu zo geschreven). Op 6 oktober wordt het schip terug thuis gemeld. Deze reis duurde 8 en een halve week, een vrij lange reis dus. In de herfst kan men zich dat voorstellen, herfststormen en slecht weer. Ook kan het zijn dat het oponthoud in de Finse doelhaven langer was dan gepland. Hoe dan ook, opvallend is het dat de ‘Barsingerhorn’ dit jaar twee keer naar Pernå ging, om houtwaar af te halen. Het betrof hier kennelijk een grote bestelling vanuit Holland. Dat zal kapitein van der Woude geen windeieren gelegd hebben!

•Opvallend aan de Rede van Texel is, dat er tussen 13 en 17 augustus maar liefst 7 of meer schepen van of naar Zuid-Finland vertrekken of aankomen! Dat wil dus ook wel zeggen, dat de Oostzeevaarders voornamelijk van daaruit of via daar vertrokken en daar ook weer op de terugweg arriveerden.Met klinkende kapiteinsnamen als Ekamp, (v.d.Woude), Zeven, Draijer, Jacobsen (hé, een Deen?), Tensma, Scharberg de Vries, van Wijk, Kuipers etc. Nou ja, wat verwachten we anders van de aloude VOC-Rede van Texel. Daar hebben ook altijd de schepen naar de Oost op gunstige winden gewacht voor ze vertrokken. Daar kwamen ze ook weer aan op de terugweg. De Zuiderzee was voor zulke schepen immers te gevaarlijk en de havens daar aan de westkust vooral vaak te ondiep. Verder relativeert de lijst van oostzeevaart-kapiteins ook de bij mij opkomende gedachte, dat Simon van der Woude een grote uitzondering was met zijn vaarten naar Finland. Nee, dat was hij niet. Er waren schippers genoeg die daarnaartoe gingen, maar … ten eerste is het voor ons interessant dat de kapitein ‘Van der Woude’ heette en ten tweede is het wel frappant, dat hij het maar liefst bijna twintig jaar volhield, naar Finland te varen. Dat is iets bijzonders en getuigt van volharding, sympathie met het doelland Finland en wellicht ook nog wel eens iets anders. Wat ? Dat laat ik hier liever in het midden!

•Nog een extra opmerking bij dit ‘gezegende’ vrachtjaar 1880 wat de ‘Barsingerhorn’ en haar kapitein Simon van der Woude betreft.. De naam van de kapitein wordt hier in de vele berichten die we erover hebben op vele manieren geschreven. S. van der Woude (correct dus), S. vander Woude, v.d.Wouden, v.d. Wende, w.d.Woude, von der Weiden, von der Waude en zo. Ze maken er dus soms maar wat van, maar fout te interpreteren is het nauwelijks! Dus dat is in dit geval het probleem eigenlijk niet.Dat ligt meer op het terrein van het ” ‘Wie?Wat?Waar? ” !

In 1881 wordt er in het mij ter hand gestelde materiaal geen reis naar Finland vermeld.

•De eerste keervertrok de ‘Barsingerhorn’ op 22 april naar Sibbowiken/(= de inham/baai van) Sipoo, op dertig april wordt de bark ingeklaard in Helsinki waar Sipoo naast ligt; hier wordt dan aan toegevoegd, dat het schip van Niewdiep (zo geschreven) komt. Dus – zoals boven al gezegd – is de thuishaven van de bark officieel Nieuwdiep, de uiteindelijke afvaarthaven of Rede is meestal die van Texel; verder wordt hier als lading op de heenvaart ‘ballast’ aangegeven, ik heb boven er al iets over gezegd wat dat wellicht zou kunnen betekenen. Uitgeklaard werd het schip in Helsingfors (d.w.z. dat het in- en uitklaringsbureau van de haven van Sipoo in Helsinki was, op 22 mei met als lading ’trälast’ = houtlast en als doel ’till Holland’, ‘naar Holland’ aangegeven). Op 5 juni is kapitein van der Woude met zijn schip teruggekeerd op Texel. De reis duurde dus zes weken en twee dagen, het gemiddelde van de reizen tesamen ligt inderdaad rond zes tot acht weken per reis!

•De tweede keervertrok de ‘Barsingerhorn’ op 14 juni vanuit Texel, als doel van de reis wordt aangegeven ‘Pernoviken’ (de baai van Pernå/Pernaja) de geboortplaats van de Finse Agricola. Op 24 juli wordt uitdrukkelijk vermeld ‘Sundet passerat’, de Sont gepasseerd (d.w.z. dat de Oostzeevaart-tol betaald is!) en uit de andere gegevens moeten we opmaken, dat dit gebeurde op weg van Pernå naar Nieuwediep, dus op de terugweg naar Nederland. Op 3 augustus wordt in het Fins aangegeven, dat de ‘Barsingerhorn’, v.d.Woude, Pernonlahdesta (= komend van de baai van Perno) thuis is aangekomen. De reis duurde dit keer wat langer, iets meer dan zeven weken. De reden daarvan kan zijn: het oponthoud in de haven Pernå of het voorkomen van storm, tegenwind of windstilte onderweg. Overigens is acht weken voor een reis nog een normale lengte!

•De derde keervertrok de ‘Barsingerhorn’ op 14 augustus naar Finland, weer naar Pernowiken (nu zo geschreven). Op 6 oktober wordt het schip terug thuis gemeld. Deze reis duurde 8 en een halve week, een vrij lange reis dus. In de herfst kan men zich dat voorstellen, herfststormen en slecht weer. Ook kan het zijn dat het oponthoud in de Finse doelhaven langer was dan gepland. Hoe dan ook, opvallend is het dat de ‘Barsingerhorn’ dit jaar twee keer naar Pernå ging, om houtwaar af te halen. Het betrof hier kennelijk een grote bestelling vanuit Holland. Dat zal kapitein van der Woude geen windeieren gelegd hebben!

•Opvallend aan de Rede van Texel is, dat er tussen 13 en 17 augustus maar liefst 7 of meer schepen van of naar Zuid-Finland vertrekken of aankomen! Dat wil dus ook wel zeggen, dat de Oostzeevaarders voornamelijk van daaruit of via daar vertrokken en daar ook weer op de terugweg arriveerden.Met klinkende kapiteinsnamen als Ekamp, (v.d.Woude), Zeven, Draijer, Jacobsen (hé, een Deen?), Tensma, Scharberg de Vries, van Wijk, Kuipers etc. Nou ja, wat verwachten we anders van de aloude VOC-Rede van Texel. Daar hebben ook altijd de schepen naar de Oost op gunstige winden gewacht voor ze vertrokken. Daar kwamen ze ook weer aan op de terugweg. De Zuiderzee was voor zulke schepen immers te gevaarlijk en de havens daar aan de westkust vooral vaak te ondiep. Verder relativeert de lijst van oostzeevaart-kapiteins ook de bij mij opkomende gedachte, dat Simon van der Woude een grote uitzondering was met zijn vaarten naar Finland. Nee, dat was hij niet. Er waren schippers genoeg die daarnaartoe gingen, maar … ten eerste is het voor ons interessant dat de kapitein ‘Van der Woude’ heette en ten tweede is het wel frappant, dat hij het maar liefst bijna twintig jaar volhield, naar Finland te varen. Dat is iets bijzonders en getuigt van volharding, sympathie met het doelland Finland en wellicht ook nog wel eens iets anders. Wat ? Dat laat ik hier liever in het midden!

•Nog een extra opmerking bij dit ‘gezegende’ vrachtjaar 1880 wat de ‘Barsingerhorn’ en haar kapitein Simon van der Woude betreft.. De naam van de kapitein wordt hier in de vele berichten die we erover hebben op vele manieren geschreven. S. van der Woude (correct dus), S. vander Woude, v.d.Wouden, v.d. Wende, w.d.Woude, von der Weiden, von der Waude en zo. Ze maken er dus soms maar wat van, maar fout te interpreteren is het nauwelijks! Dus dat is in dit geval het probleem eigenlijk niet.Dat ligt meer op het terrein van het ” ‘Wie?Wat?Waar? ” !

In 1881 wordt er in het mij ter hand gestelde materiaal geen reis naar Finland vermeld.

In 1882 maakt de ‘Barsingerhorn’ maar één reis naar Finland.

.

Kapitein van der Woude en zijn bemanning vetrekken van Nieuwediep (staat hier een keer juist aangegeven) naar Kotka op 13 april. Het schip keert op 12 juni van deze reis naar Nieuwe Diep (staat hier nu zo aangegeven) terug. Over de lading verder geen gegevens, maar het zal wel weer met de hoogste waarschijnlijkheid een lading ruw zaaghout geweest zijn. In Kotka en omgeving was er wat dat betreft voldoende voorhanden. En als kleine bijzonderheid … van Hamina/Frederikshavn – niet zo heel ver van Kotka gelegen! – wordt de bouw van een zaagmolen begin 18e eeuw gemeld. Dus de buurt is daar niet alleen rijk aan goed hout voor de Hollandse scheepsbouw, maar bezit zelfs (mmerdere) door Nederlanders gebouwde zaagmolens; die van Hamina werd vanuit Zaandam gebouwd, zodat we ons niet te lang kopzorgen hoeven te maken, wie de bestellers van al dat hout in Hamina, Perno of Kotka geweest kunnen zijn.

We schrijven nu het jaar 1883. Weer een ‘gezegend’ jaar met drie reizen.

•De eerste reisvertrekt om de een of andere reden vrij laat, op 7 mei, vanuit Nieuwediep. Richting Pernoviken/Pernå (ook nu als Pärnåviken geschreven!, zeer juist lijkt me). Op 1 juli is de ‘Barsingerhorn’ in Nieuwe Diep terug, na een reis van bijna acht weken.

•De tweede reisgaat richting Borgå/Porvoo, vertrek op 10 juli. Op 5 september is kapitein van der Woude met zijn bemanning terug in Nieuwediep. De reis duurde acht weken en een dag!

•De derde reisgaat nogmaals naar Borgå/Porvoo. En wel van Nieuwediep op 15 september. Terug thuis is de ‘Barsingerhorn’ op 10 november, nu na een reis van precies acht weken.

•Alles bij elkaar was Simon van der Woude dit jaar iets meer dan 24 weken weg van huis, krap een half jaar dus. Dat moet in die tijd zwaar geweest zijn, voor de kapitein zelf uiteraard en zijn bemanning, maar zeker ook voor het thuisfront, voor vrouw Anna en kinderen. Het gezinsleven werd in die tijden nog wel eens denk ik zwaar op de proef gesteld.

•Dat overigens vanaf 1880 vrijwel altijd Nieuwediep als vertrek- en aankomsthaven wordt vermeld, zie ik ook wel zo, dat de tijd weg van huis zo mogelijk per reis met een paar dagen verkort wordt. Het kan ook zijn, dat kapitein Simon van der Woude soms Nieuwediep als thuishaven opgaf, soms Texel. Ik weet het niet.

•De eerste reisvertrekt om de een of andere reden vrij laat, op 7 mei, vanuit Nieuwediep. Richting Pernoviken/Pernå (ook nu als Pärnåviken geschreven!, zeer juist lijkt me). Op 1 juli is de ‘Barsingerhorn’ in Nieuwe Diep terug, na een reis van bijna acht weken.

•De tweede reisgaat richting Borgå/Porvoo, vertrek op 10 juli. Op 5 september is kapitein van der Woude met zijn bemanning terug in Nieuwediep. De reis duurde acht weken en een dag!

•De derde reisgaat nogmaals naar Borgå/Porvoo. En wel van Nieuwediep op 15 september. Terug thuis is de ‘Barsingerhorn’ op 10 november, nu na een reis van precies acht weken.

•Alles bij elkaar was Simon van der Woude dit jaar iets meer dan 24 weken weg van huis, krap een half jaar dus. Dat moet in die tijd zwaar geweest zijn, voor de kapitein zelf uiteraard en zijn bemanning, maar zeker ook voor het thuisfront, voor vrouw Anna en kinderen. Het gezinsleven werd in die tijden nog wel eens denk ik zwaar op de proef gesteld.

•Dat overigens vanaf 1880 vrijwel altijd Nieuwediep als vertrek- en aankomsthaven wordt vermeld, zie ik ook wel zo, dat de tijd weg van huis zo mogelijk per reis met een paar dagen verkort wordt. Het kan ook zijn, dat kapitein Simon van der Woude soms Nieuwediep als thuishaven opgaf, soms Texel. Ik weet het niet.

In 1884 gaat de ‘Barsingerhorn’ op 29 april op pad, dit keer weer eens naar Borgå/Porvoo.

De inklaring van het schip in Porvoo wordt nu eens precies vermeld, in de Åbo Tidning van 26 mei. De datum ervan van inklaring is niet helemaal duidelijk, maar moet wel 13 mei zijn. Op 20 juni wordt in dezelfde krant de uitklaring vermeld, dit keer op de datum 5 juni, zodat we moeten constateren, dat het schip meer dan drie weken in de haven van Porvoo heeft gelegen. Zo veel tijd min of meer had men toentertijd kennelijk nodig om een schip van deze grootte (613 ton) te ontladen, schoon te maken en te beladen voor de thuisvaart. De heenlading was dus misschien turf of bakstenen (zoals boven al beredeneerd), de teruglading was ruw gezaagd hout (planken en misschien wat masten). Omdat de kapitein zeker niet meehielp bij het uit- en inladen, is het interessant je af te vragen, wat hij zoal met zijn hogere bemanningofficieren in die tijd uitspookte, sorry deed? Ik weet het echt niet, maar in de omgeving van Porvoo was er zeer zeker allerhand te beleven. En zo schuw en ongeletterd zullen stevige Hollandse zeemannen van de hogere klasse niet geweest zijn. Hier zou fantasie misschien geboden zijn, maar ik doe daar nu liever niet aan mee. De Hollandse zeelieden van de ‘Barsingerhorn’ zullen hun tijd heus wel goed besteed hebben en zeker ook contacten hebben gelegd met mensen uit hun omgeving, met collega’s kapitein, stuurman of koopman en ook wel met anderen. Op 23 juni is Simon van der Woude dan weer in Nieuwediep terug, na een reis van bijna acht weken.

Over 1885 is niet veel nieuws te melden. Dit keer ging het naar Kotka, afvaart te Nieuwediep op 21 mei – weer nogal laat dit jaar – en terugkeer op 10 juli. Dik zeven weken waren ze onderweg.

In 1886 wordt in mijn materiaal niets vermeld. Eigenlijk geen wonder, als we bedenken, dat Simon van der Woude op 1 januari van dit jaar de ‘Barsingerhorn’ voor zichzelf heeft gekocht. De laatste jaren had hij goed verdiend en was dus in staat het geld voor deze aankoop van vijfeneenhalf duizend gulden op te brengen. Ik vermoed zelfs, dat Simon van der Woude zijn schip een grondige ‘opkalefater’beurt gegeven heeft, dat kost tijd en geld. Maar daardoor wordt het al wat oudere schip weer echt zeewaardig en meer te vertrouwen.

1887 werd weer een belangrijk zakenjaar.

•De eerste reis van het jaar gaat van Nieuwediep naar Wiborg en terug. De vertrrekdatum en datum van terukomst worden dit keer in mijn materiaal niet vermeld, misschien wel omdat Simon nu niet alleen gezagvoerder in andermans dienst is maar ook bezitter van de boot? Hoe het ook zij, datum van vertrek en aankomst zijn mij niet bekend. Wel wordt de uitklaring op 27 mei in Wiborg gemeld, met de letterlijke mededeling: “(den 27 Maj.) … holländska barksk. Barsingerhorn, kapt. S. von der Waude, till Neuvediep, trävaror.” (dus: 27 mei, het Hollands barkschip Barsingerhorn onder kapitein S. van der Woude, op weg naar Nieuwediep met houtmateriaal). Spelling en schrijfwijze is oud-Duits, niet te verwonderen in deze oude Hanzestad. Bij uitklaring wordt de doelhaven van de terugreis aangegeven, dus in dit geval Nieuwediep, de scheepslading wordt met houtwaar voldoende gepreciseerd. Als de normale reis een dag of acht duurt en het oponthoud in de Finse haven een week of drie, dan duurde deze reis van ongeveer 25 april tot 5 juni. Ongeveer een week of zes. Precieser kan hier niet gemeld worden.

•Voor de tweede reis ontbreken ook hierbij vertrek- en aankomstdatum, de inklaring -nu in Helsingfors, wordt gedateerd op 6 juli in deze bewoordingen: “holländska barkskeppet Barsingerhorn, S. van der Woude, fr. Nieuwediep, barlast.” Alles dus correct geschreven, de lading vanuit Nederland wordt zoals al vaker met ‘barlast=ballast’ aangegeven. De uitklaring volgt dan op 26 juli richting Nieuwediep, met als aangegeven lading ’trälast, weer houtwaar, dus accoord. Deze reis was ongeveer van 27 juni tot 4 augustus. Precieser kan het hier niet aangegeven worden. Ook weer een kleine zes weken.

•Weer ontbreken er bij deze derde reis van hhet jaar 1887 vertrek- en aankomstgegevens. Bij de inklaring op 7 oktober wordt nu vermeld, dat het schip met ‘ballast/painolasti) komt van Nieuwe Diep/Neuwe Diep (het is nog st eeds moeilijk voor de Wiborger douane, deze naam goed te schrijven) en dat de kapitein S. von der Woude (bijna goed! Ofschoon … ook in het Fins vermeld als S. von der Vaude, nou ja) heet. Interessant is wel, dat hier een firma met name genoemd wordt, waarmee Simon handel drijft, Egerton Hubbart & C:o, een houtzagerij in Wiborg. De uitklaring hebben we alleen in een Fins bericht: “26 p. hollant. Parkki Barsingerhorn, S. von der Vaude, Nieuvediep’iin, puutawaraa” (op 26 oktober uitgeklaard (ulosmenneitä) … de Hollandse bark B., onder kapitein S.v.d.Woude, met houtwaar). Deze reis duurde dus ongeveer van 28 september tot 1 novenber, een week of vijf, dit ging dus vrij snel, vermoedelijk was uit- en inlading beter geregeld.

•Opvallend is dus, dat de reisduur korter was, drie keer. Ik kan dat alleen maar verklaren met het feit, dat Simon van der Woude nu zelf voor alles verantwoordelijk is, dat zijn schip opgeknapt is en de alles sneller kan verlopen. Overigens, in dit jaar werd het derde kind, zoon Simon geboren!

•De eerste reis van het jaar gaat van Nieuwediep naar Wiborg en terug. De vertrrekdatum en datum van terukomst worden dit keer in mijn materiaal niet vermeld, misschien wel omdat Simon nu niet alleen gezagvoerder in andermans dienst is maar ook bezitter van de boot? Hoe het ook zij, datum van vertrek en aankomst zijn mij niet bekend. Wel wordt de uitklaring op 27 mei in Wiborg gemeld, met de letterlijke mededeling: “(den 27 Maj.) … holländska barksk. Barsingerhorn, kapt. S. von der Waude, till Neuvediep, trävaror.” (dus: 27 mei, het Hollands barkschip Barsingerhorn onder kapitein S. van der Woude, op weg naar Nieuwediep met houtmateriaal). Spelling en schrijfwijze is oud-Duits, niet te verwonderen in deze oude Hanzestad. Bij uitklaring wordt de doelhaven van de terugreis aangegeven, dus in dit geval Nieuwediep, de scheepslading wordt met houtwaar voldoende gepreciseerd. Als de normale reis een dag of acht duurt en het oponthoud in de Finse haven een week of drie, dan duurde deze reis van ongeveer 25 april tot 5 juni. Ongeveer een week of zes. Precieser kan hier niet gemeld worden.

•Voor de tweede reis ontbreken ook hierbij vertrek- en aankomstdatum, de inklaring -nu in Helsingfors, wordt gedateerd op 6 juli in deze bewoordingen: “holländska barkskeppet Barsingerhorn, S. van der Woude, fr. Nieuwediep, barlast.” Alles dus correct geschreven, de lading vanuit Nederland wordt zoals al vaker met ‘barlast=ballast’ aangegeven. De uitklaring volgt dan op 26 juli richting Nieuwediep, met als aangegeven lading ’trälast, weer houtwaar, dus accoord. Deze reis was ongeveer van 27 juni tot 4 augustus. Precieser kan het hier niet aangegeven worden. Ook weer een kleine zes weken.

•Weer ontbreken er bij deze derde reis van hhet jaar 1887 vertrek- en aankomstgegevens. Bij de inklaring op 7 oktober wordt nu vermeld, dat het schip met ‘ballast/painolasti) komt van Nieuwe Diep/Neuwe Diep (het is nog st eeds moeilijk voor de Wiborger douane, deze naam goed te schrijven) en dat de kapitein S. von der Woude (bijna goed! Ofschoon … ook in het Fins vermeld als S. von der Vaude, nou ja) heet. Interessant is wel, dat hier een firma met name genoemd wordt, waarmee Simon handel drijft, Egerton Hubbart & C:o, een houtzagerij in Wiborg. De uitklaring hebben we alleen in een Fins bericht: “26 p. hollant. Parkki Barsingerhorn, S. von der Vaude, Nieuvediep’iin, puutawaraa” (op 26 oktober uitgeklaard (ulosmenneitä) … de Hollandse bark B., onder kapitein S.v.d.Woude, met houtwaar). Deze reis duurde dus ongeveer van 28 september tot 1 novenber, een week of vijf, dit ging dus vrij snel, vermoedelijk was uit- en inlading beter geregeld.

•Opvallend is dus, dat de reisduur korter was, drie keer. Ik kan dat alleen maar verklaren met het feit, dat Simon van der Woude nu zelf voor alles verantwoordelijk is, dat zijn schip opgeknapt is en de alles sneller kan verlopen. Overigens, in dit jaar werd het derde kind, zoon Simon geboren!

De rest van het materiaal waarover ik via Eero de beschikking heb gekregen, is erg kort.

In 1888 wordt er nog een reis vermeld naar Sundsvall, maar dat is niet in Finland maar in Zweden. Sundsvall ligt aan de Zweedse kant van de Botnische Golf. Op 15 mei is kapitein van der Woude met de ‘Barsingerhorn’ daarnaartoe vertrokken. Verder wordt er over deze reis hier niets vermeld. Simon had kennelijk nieuwe of hernieuwde kontakten in Zweden opgedaan.

In 1889 wordt er geen enkele reis vermeld. Hierbij is nu op te merken, dat het best mogelijk is, dat Simon van der Woude al vroeger (ik denk nu aan de jaren 1873 – 1877) bijvoorbeeld met Zweden kontakt heeft gehad en nu in 1888 weer. Maar dat soort zakelijke kontakten met bijbehorende reizen hoeft uiteraard niet in Finland in- of uitgeklaard te worden. Dit bericht uit 1888 is vermoedelijk daarom ook zeer kort en komt voorts uit de Sundsvall Tidning, een plaatselijke Zweedse krant, hoort daarom niet tot het door mij bedoelde en onderzochte materiaal.

Afsluitend nu het jaar 1890.

De laatste reis die gemeld wordt vanuit Nieuwediep voert ons naar Räfsö. Simon van der Woude is met zijn schip vanuit Nieuwediep op 23 april vertrokken, op 11 juni is de ‘Barsingerhorn’ dan op de terugweg naar Noord-Holland Helsingör (tegenover Helsingborg, bij Kopenhagen, de tolplaats aan de Sont) gepasseerd, betaalt de verschuldigde tolgelden en wordt daar gemeld als komende van Räfsö en gaande naar Zaandam; en in Ymuiden wordt de terugkomst van de bark ten slotte geregistreerd op 22 juni. Räfsö is een eiland ten oosten van de Porkkalanniemi, dus bij de haven van Porkala/Porkkala.

De kring van Simons Finland-reizen is nu gesloten, een van de eerste doelhavens in Zuid-Finland in 1871 was immers Porkkala, daar heeft hij schipbreuk geleden zonder ernstige averij en in 1890 wordt nu hetzelfde Porkkala voor het laatst aangedaan door Simon van der Woude met zijn barkschip de ‘Barsingerhorn’. Verder zwijgt het Finse materiaal, aankomende en uitgaande schepen in Zuid-Finland betreffend.

Kerava, 30 september 2006

Dit is de tweede versie van het onderzoeksbericht.

Drs. Peter Starmans

lehtori