In Lapland zijn twee bergen met ronde toppen naar haar borstpartij genoemd (de ‘Petronellan kukkulat’ oftewel de ‘Petronella heuvels’), in de plaats Inari draagt een weg haar naam (‘Petronellantie’), in het skicentrum Saariselkä is er een restaurant ‘Petronella’.

Een aantal Nederlanders hebben een rol gespeeld in de geschiedenis van Finland, maar niemand heeft zulke duidelijke ‘voetsporen’ nagelaten als een jonge vrouw, Petronella van der Moer. In Lapland zijn twee bergen met ronde toppen naar haar borstpartij genoemd (de ‘Petronellan kukkulat’ oftewel de ‘Petronella heuvels’), in de plaats Inari draagt een weg haar naam (‘Petronellantie’), in het skicentrum Saariselkä is er een restaurant ‘Petronella’ en in Rovaniemi, de hoofdplaats van Fins Lapland, is de plaatselijke Lions Club naar haar genoemd.

In 1993 is een boek in het Fins over haar verblijf in Finland geschreven door Mauno Pyhtilä, dat ik in 2003 in het Nederlands heb vertaald, voorzien van een inleiding en een nawoord (Petronella – een legende in Lapland, Uitgeverij Hollandia, Haarlem). In 2004 is er zelfs een musical gemaakt over Petronella’s verblijf in Finland, maar het verhaal wordt daarin sterk geromantiseerd. Het heeft, in tegenstelling tot het boek van Mauno Pyhtilä, nog maar weinig te maken met de werkelijkheid. De musical is in 2006 opgevoerd in de schouwburg van Oulu.

 

Wie is deze Petronella van der Moer en wat heeft zij in Finland gedaan waardoor zij er in slechts ruim vier maanden tijd een legende werd?

Op 12 juni 1949 kwam zij met de veerboot uit Stockholm in de Finse havenstad Turku aan en vertrok op 22 oktober 1949 per boot vanuit Helsinki naar Kopenhagen. Na een rechtszaak was zij voor vijf jaar het land uitgewezen. Geboren en getogen in Den Haag, en de gescheiden vrouw van een Amerikaanse journalist die als militair in de Tweede Wereldoorlog in het Amerikaanse leger had gediend kwam zij, 25 jaar oud, in Finland aan. Met haar man woonde zij onder andere in Tunesië en Venezuela. Zij stamde af van een Zeeuwse notarisfamilie. Omdat haar ouders scheidden woonde Petronella vanaf haar vijfde levensjaar samen met haar moeder en twee jaar oudere zuster. Haar vader overleed op 35 jarige leeftijd in 1931. Gegevens over haar jeugd, opleiding of hoe zij de Tweede Wereldoorlog is doorgekomen bestaan nauwelijks.

Begin 1949, voordat Petronella in Finland aankwam, reisde zij per trein regelmatig tussen Scandinavië, Duitsland, Oostenrijk en Italië. Men weet niet waarom. Toeristische motieven lijken onwaarschijnlijk; in Finland bezat ze nauwelijks financiële middelen. Ook zijn nooit bewijzen gevonden voor spionage.

In Helsinki interviewde zij, onder het mom van Amerikaanse journaliste enkele belangrijke mensen waaronder de onderburgemeester van Helsinki, Erik von Frenckell, die ook voorzitter was van het organisatiecomité van de Olympische Spelen, die in 1952 in Helsinki zouden worden gehouden. Volgens de overlevering was Petronella een knappe verschijning die vloeiend verschillende talen sprak. Met veel bluf heeft zij, tenminste zo lijkt het, geprobeerd te profiteren van de portemonnaie van anderen.

Op von Frenckell (die haar in zijn auto Helsinki liet zien en met haar dineerde) maakte zij kennelijk veel indruk; begin juli trakteerde hij op een aantal dagen duur hotel in Aulanko bij de stad Hämeenlinna. De minister van onderwijs, eveneens gevleid, stond graag een interview af aan deze ‘belangrijke Amerikaanse journaliste’. Zij beweerde te werken voor de Florida State Journal en Finland, nog maar net bijgekomen van de Tweede Wereldoorlog, was zeer onder de indruk van dit soort zeldzame Amerikaanse ‘glamour’.

Toen zij haar hotelrekeningen steevast niet betaalde liep zij met haar bedrog tegen de lamp en nam de politie haar paspoort af. Tevergeefs zocht zij hulp bij het Nederlandse consulaat. Ook de belangstelling voor haar bij haar nieuwe Finse kennissen verflauwde heel snel toen de oplichterij uit kwam. Onder het voorwendsel dat zij krantenartikelen wilde gaan schrijven over Lapland, nodigde zij zichzelf uiteindelijk uit bij een Amerikaanse en Finse journalist in de veronderstelling nog die zelfde dag per auto met hen mee te kunnen reizen naar het noorden van Finland. Verder dan de stad Oulu is Petronella met hen niet gekomen; haar situatie wekte teveel wantrouwen en zij hebben zich daar van haar ontdaan. Met door hen verkregen geld logeerde zij een paar nachten in een hotel en per trein reisde zij verder naar Rovaniemi in Lapland. Hiervandaan nam ze de bus die verder naar het noorden ging. Waarschijnlijk had ze geen vast omlijnd plan; het lijkt erop alsof ze spontaan het avontuur opzocht waarbij zij door haar uiterlijk en vlotte babbel in staat was snel contacten te leggen, voornamelijk met mannen.

In de bus ontmoette zij een Finse geoloog, Klaus Säynäjärvi, die een trektocht ging maken door de Lapse wildernis waarbij hij ook een aantal Lapse goudvelden, waaronder het Lemmenjokigebied waar kort tevoren een soort ‘goldrush’ was ontstaan, wilde bezoeken.     Säynäjärvi, die zijn vrouw in Helsinki had achtergelaten, nam Petronella mee op zijn trektocht. Twee weken trokken zij tot aan het Lemmenjokigebied door Lapland. De 100 km lange tocht voerde over smalle rotspaadjes en zij moesten rivieren overzwemmen of doorwaden. Ook bergen moesten worden beklommen. Petronella was geen ervaren trekker en haar uitrusting was niet geschikt voor een dergelijke tocht, hetgeen deze tot een bijzondere prestatie maakt. In het Lemmenjokigebied bivakkeerde zij samen met vier goudzoekers, en een meisje voor de huishouding een week samen in een hut; door de krappe behuizing deelde zij het bed met dit (enige) meisje. De goudzoekers waren onder de indruk van haar wereldse uitstraling.

Na een week vertrokken Säynäjärvi en zij per boot via de Lemmenjokirivier naar Inari en Ivalo (dorpen in de bewoonde Lapse wereld). Na nog een week samen door een gebied ten zuiden van Ivalo getrokken te hebben, scheidden na een maand hier hun wegen. Petronella keerde, nu zonder haar beschermheer, terug naar Ivalo waar zij met haar laatste geld nog een paar nachten in een hotel heeft gelogeerd. Op zoek naar menselijke hulp (de goudzoekers in het Lemmenjokigebied) heeft zij de 40 km lange weg van Ivalo naar Inari (die grotendeels door onbewoond gebied gaat) gelopen en de nacht doorgebracht in een hutje van een wegwerker. Eenmaal in Inari aangekomen vond zij een goudzoeker bereid haar mee te nemen naar het Lemmenjokigebied.

Petronella bood aan om als tweede huishoudelijke hulpje voor de vier goudzoekers te gaan werken waarvoor zij 1 gram goud per dag ontving. Zij werkte tot hun grote tevredenheid anderhalve maand voor hen; in de ogen van de wat wereldvreemde, eenzelvige goudzoekers was zij een bijna bovenaards, feeëriek wezen dat bovendien ook veel te vertellen had.

Toen zij met een aantal goudzoekers een bezoek bracht aan Inari en Ivalo toonde de locale politie daar grote belangstelling voor haar. Wat deed een buitenlandse vrouw in het afgelegen Lapland? Het was nog maar net na de oorlog en de Finse geheime politie was in die tijd nog erg actief. Toen zij in Ivalo werd verhoord en bleek dat zij geen pas had, werd zij tot groot verdriet en woede van de meegereisde goudzoekers, gearresteerd.

De politie dacht zeker dat zij een spionne was en er volgde een rechtszaak tegen haar in Helsinki.

Voor Klaus Säynäjärvi moeten deze sensationele verhalen ontluisterend zijn geweest; hij had niet anders gedacht dan dat ze een journaliste was. Hij moest zijn kant van het verhaal vertellen; de vele details over hun gezamenlijke trektocht zouden anders nooit bekend zijn geworden.

Het sensationele proces tegen Petronella heeft niet uitgewezen dat zij een spionne zou zijn geweest. Wel is zij voor vijf jaar Finland uitgewezen en is haar opgelegd vanuit Nederland haar schulden te betalen. Hier bovenop moest zij een boete betalen omdat zij officieel een verblijfsvergunning had gekregen voor slechts twee maanden.

De goudzoekers stelden nog, zonder succes, van alles in het werk om haar terug te laten keren. Zo werd zij steeds meer een legende binnen de Finse goudzoekercultuur; de legende van de goede en knappe Nederlandse fee, die het zo goed meende met de goudzoekers, maar door de Finse politie op brute manier het land is uitgezet.

Eenmaal terug in Nederland heeft zij een tijdje gewerkt bij Avi Fauna in Alphen aan de Rijn en in 1955 beviel zij in Frankrijk van een dochter, waarmee zij in 1969 naar de Verenigde Staten emigreerde.

In de Nederlandse pers zijn een aantal sensationele verhalen over haar geschreven aan het eind van de jaren 1980 en sommige journalisten hebben sindsdien vergeefs geprobeerd haar te achterhalen. Tot voor kort wilde haar dochter, Solange van der Moer, die in Californië woont, niets over haar moeder kwijt, zelfs niet of zij nog leeft. Maar kort geleden, ter gelegenheid van de opvoering van de Petronella musical in de stad Oulu in het voorjaar van 2006, heeft een Finse journalist de dochter gebeld. Hij heeft van haar los weten te krijgen dat haar moeder nog leefde en in goede gezondheid verkeerde. Zij liet verder weten dat haar moeder op geen enkele manier in de publiciteit wil en dat zij deze wens van haar moeder respecteert.

 

Arnold Pieterse