Het is al een keer ter sprake gekomen, dat het misschien nuttig zou zijn eens wat meer informatie te geven over vertaalde literatuur. Wat nauwkeuriger gezegd over literatuurvertalingen van het Nederlands naar het Fins en van het Fins naar het Nederlands.
Nu wil ik hier niet ingaan op het woord ‘literatuur’, want het is moeilijk te zeggen wat er wel en wat er niet toe behoort. Het gaat in ieder geval meestal over boeken met een min of meer fictieve en vertellende inhoud. Verder beperken we ons hier tot proza-vertalingen uit het Nederlands naar het Fins. Voor de beoordeling van vertalingen uit het Fins naar het Nederlands zijn anderen veel bevoegder!
Ik zou in dit inleidende artikel eerst gewoon wat willen zeggen over enige boeken die de laatste jaren vertaald zijn. Ik streef hier echter geen volledigheid na en verder ben ik van plan later in een Noorderlicht of op de website op één of ander boek wat nader in te gaan. Als overigens anderen de behoefte hebben over een boek het een en ander te zeggen, heel erg graag, want ik pretendeer heus niet de enige te zijn die er wat over kan of mag schrijven, integendeel. Dus namens de redactie van het Noorderlicht en de website: je bent van harte welkom met een boekrecensie, wanneer dan ook. Verder heb ik er geen behoefte aan de waarde van de vertaling zelf te bespreken. Dat moet elders gebeuren.
Uiteraard zijn de vertalingen uit het Nederlands naar het Fins weinig in getal. We kunnen ons nu eenmaal niet meten met literatuur uit het Engels, Frans, Duits, Russisch of zelfs het Zweeds; dat is overigens begrijpelijk en wellicht ook goed zo, al wil ik hier helemaal niet mee zeggen, dat de kwaliteit van de Nederlandse boeken minder is dan die van boeken uit grotere talen. Dat niet, maar het is nu eenmaal zo, dat uit die talen ‘natuurlijk’ het meest vertaald wordt en waarschijnlijk ook het meest verkocht. En dit koopmansstandpunt speelt altijd en misschien wel terecht een grote rol in de praktische wereld van nu.
Traditioneel zijn ook vertalingen uit het Nederlands frequenter dan die uit het Vlaams, en hiermee bedoel ik niet het Vlaams als zelfstandig dialect, maar het (vaak prachtige) Vlaamse Nederlands. Omdat ik op deze vertalingen nu niet bijzonder inga, noem ik alleen maar het grootse werk van David van Reybrouck, ‘Congo, een geschiedenis’, een indrukwekkend boek, vertaald door mijn vriend Antero Helasvuo, een boek over de Belgische koloniale geschiedenis in Congo dus. Het heeft me zo geboeid, dat ik alleen maar kan hopen, dat er ooit ook zo’n (kritisch) boek over de Nederlandse koloniale geschiedenis of over onze Zuid-Afrikaanse geschiedenis geschreven zal worden.
Een bestsellerauteur is ook de jonge Vlaamse schrijfster Annelies Verbeke, onder andere met een vertaling van haar ‘Slaap’. Modern en vlot geschreven. Hierbij zou ik weer een andere opmerking willen maken, dat namelijk tegenwoordig schrijfsters gelukkig en volkomen terecht een veel grotere rol spelen dan vroeger; denken we in Nederland dan maar aan vrouwen als Tessa de Loo of Margriet de Moor, beider werken naar het Fins vertaald. Maar er zijn ook andere schrijfsters die jammer genoeg nog niet vertaald zijn, ofschoon hun kwaliteit hoog en boeiend is: bijvoorbeeld Anna Enquist, Simone van der Vlugt, Vonne van der Meer, Jessica Durlacher en anderen, zoals de historica Nelleke Noordervliet. Het gezonde feminisme lijkt hier doorgebroken te zijn.
En daarmee beweer ik toch weer niet, dat schrijvers van het mannelijk geslacht nu stukken minder waard geworden zijn, nee nee, maar er is wel steeds meer sprake van gezonde en goede gelijkberechtiging. Ik denk dan maar aan Bernlef (voor wie ik een groot zwak heb en van wie ik het jammer vind, dat hij nooit naar het Fins vertaald is), aanTommy Wieringa met zijn ‘Joe Speedboot’ (naar het Fins vertaald). Bij hem is het jammer, dat er geen verdere vertalingen zijn gekomen van zijn boeiende latere romans. Karel Glastra van Loon is al met twee boeken in Finse vertaling aanwezig: ‘De Passievrucht’ en ‘Lisa’s adem’. Het is erg jammer, dat deze begaafde schrijver zo jong gestorven is. En zo kan ik wel doorgaan: Arthur Japin, Geert Mak, of Jan Wolkers, enzovoort.
Welk criterium gebruiken uitgevers bij de keuze van te vertalen boeken? Een goede vraag! De laatste jaren vrijwel altijd het criterium van de populariteit. Bestsellers worden snel en in vele talen vertaald. We kunnen bijvoorbeeld denken aan ‘Het volgende verhaal’ van Cees Nooteboom (van hem is eind jaren negentig ook het boek ‘Rituelen’ vertaald) of ‘De tweeling’ van Tessa de Loo. Bij de laatstgenoemde roman weten we ook, dat de verfilming ervan een reden was om het boek te vertalen. En dit boek is in samenhang met de film in Finland een groot succes geworden.
Bij Renate Dorrestein, de schrijfster die vaker op bezoek in Finland was en van wie al meerdere boeken vertaald zijn, is de bestseller-reden ook duidelijk. Eerst kwam ‘Een hart van steen’, later zijn dan vertalingen verschenen van ‘Zolang er leven is …’ of beter en juister gezegd van ‘… Is er hoop’, want vreemd genoeg is het tweede boek wel vertaald, maar het eerste niet. Jammer wel, want het eerste is zeker zo goed als het tweede boek en verder wordt er veel van het tweede boek duidelijker door het eerste. Maar ja, hier is weer de vraag, waarom juist dit boek gekozen is ter vertaling? Een antwoord hierop heb ik helaas niet. Verder is ‘Mijn zoon heeft een seksleven en ik lees mijn moeder Roodkapje voor’ door Titia Schuurman vertaald, een geestig en vlot geschreven boek, dat ik eenieder kan aanraden. Kort geleden heeft Sanna van Leeuwen het boek ‘De stiefmoeder’ vertaald, ik heb het echter nog niet gelezen, dus kan er hier weinig over zeggen. Waarom Dorrestein zo veel vertaald werd? Omdat ze in Nederland razend populair is en vaak op de bestsellerlijst staat, maar ook, omdat ze zo vlot, geestig en af en toe nogal zot schrijft over allerhand, wat niet zonder meer voor de hand ligt. Boeiend, goed gecomponeerd en knap geschreven, zonder erg veel taalexperimenten. Dat laatste geldt eigenlijk voor vrijwel alle vertalingen, die hier genoemd zijn. Dorresteins boeken hebben een thrillerkarakter en dat is in de moderne leeswereld nu eenmaal populair. Vaak lijken het zelfs detectiveromans, en die zijn op dit moment erg in trek: Henning Mankell, Anne Holt, Matti Rönkä … Denken we verder maar aan de populariteit van de genoemde Mankell, of Arto Paasilinna en anderen. Bij Renate Dorrestein zou ik toch ook wel de literaire kwaliteit van haar werk willen benadrukken, ze kan erg goed en spannend schrijven en beheerst haar stof en haar taal tot in de finesses.
Herman Koch is een vlot, aangenaam en rechttoe rechtaan schrijver, die werkt zonder veel experimenteren met taal of moeizame romanconstructies, maar zijn boeken zijn wel goed, overtuigend en spannend, het soms wonderlijke plot is ondanks dat aannemelijk. Zijn boeken zijn internationaal een groot succes: ‘Het diner’ en ‘Zomerhuis met zwembad’. Op dit laatste boek wil ik graag in een volgend artikel nader ingaan. Ook het boek van Gerbrand Bakker, ‘Boven is het stil’, is mooi en typisch Hollands, ook daar wil ik een volgend keer op ingaan.
Hopelijk heeft de lezer/es nu enigszins een overzicht gekregen, zij het onvolledig, over de boeken, die de laatste tijd in het Fins vertaald zijn. Een apart genre is misschien veroorzaakt door het boek van Tracy Chevalier, ‘Meisje met de parel’ (‘Girl with a Pearl Earring’), dat ook als film internationaal een succes werd en de Nederlandse historie van de zeventiende eeuw levend naar voren wil brengen. Het gaat dan vaak over schilders of schilderijen (zoals hier over een werk van Vermeer), over de tulpengekte of over meester Rembrandt. Wat een Finse vertaling betreft wil ik hier wijzen op het boek van Danielle Hermans, ‘Het Tulpenvirus’; en hier zou ik de wens willen uiten, het prachtige en onroerende boek van Margriet de Moor, ‘De schilder en het meisje’, te vertalen; het tragische verhaal van het Deense dienstmeisje, de ter dood veroordeelde Elsje Christaens, en onze beroemdste Nederlander, Rembrandt Harmenszoon van Rijn. Een schitterend boek, werkelijk de moeite waard om het ooit eens naar het Fins te vertalen.
Peter Starmans, lehtori, juni 2014
NB vetgedrukte namen in mijn bovenstaande artikel zijn namen van schrijvers die naar het Fins vertaald zijn; vetgedrukt en cursief zijn de namen van huidige vertalers in Finland.
